به گزارش خبرگزاری ایمنا، قلمروی گسترده ایران در گذشته باعث شده که آثار ماندگاری از آن دوران پرشکوه در جای جای کشورهای جهان وجود داشته‌باشد که نشانگر قدرت و ذکاوت ایرانیان در ساخت و مدیریت مکان‌های دیگر بوده‌است که در جهان امروز هم با کمک تکنولوژی و توانایی افراد مستعد، می‌توان آن را احیا کرد و از آن بهره برد.
در واقع معماری ایرانی اسلامی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین سبک‌های معماری در تاریخ هنر، با ویژگی‌های خاص خود در طراحی و ساخت بناها، تأثیرات عمیقی بر معماری جهانی داشته و از جمله مؤلفه‌های کلیدی این معماری می‌توان به استفاده از هندسه پیچیده، تقارن، و تزئینات غنی شامل کاشی‌کاری‌ها، خطاطی و گل‌داری‌های سنتی اشاره کرد؛ این عناصر باعث شدند تا ساختمان‌های ایرانی اسلامی نه تنها از نظر زیبایی‌شناسی جذاب باشند، بلکه به نمادهایی از فرهنگ و هویت اسلامی تبدیل شوند.
تأثیر معماری ایرانی اسلامی در کشورهای مختلف، به ویژه در دنیای اسلامی و مناطق نزدیک به ایران، ملموس است؛ بناهای مشهور مانند مسجد شیخ لطف‌الله در اصفهان یا گلشن قدس در شیراز، تأسیساتی هستند که الهام‌بخش معماران در کشورهای دیگر بوده‌اند.
در این کشورها، خصوصیات فنی و هنری معماری ایرانی اسلامی به شیوه‌های بومی آن‌ها تبدیل شده و به غنای فرهنگی این مناطق افزوده است. برای مثال، در معماری عثمانی یا مغول، به وضوح می‌توان ردپای تکنیک‌ها و شیوه‌های طراحی ایرانی اسلامی را مشاهده کرد؛ علاوه بر تأثیرات منطقه‌ای، معماری ایرانی اسلامی در دوران معاصر نیز بر معماران و طراحان غربی اثرگذار بوده است.
در همین راستا، محمود گلابچی، چهره ماندگار جمهوری اسلامی ایران در معماری و مهندسی راه و ساختمان، مؤلف و محقق، و استاد تمام در رشته‌های معماری و عمران دانشکده معماری اظهار می‌کند: معماری ایران بر کشورهای متعدد از جمله کشورهایی که در گذشته بخشی از سرزمین بزرگ ایران بودند، مانند تاج محل هند که نماد هنر ایران زمین است، تأثیر بسزایی داشته است؛ کشورهای آسیای میانه آثار متعدد از کشور ایران را در خودشان جای دادند و بدون تردید کشورهایی که در همسایگی ما هستند و روزی جزو ایران بودند، حتی همین امروز هم از معماری و هنر ما بهره‌های بسیاری دارند، حتی کلیساهایی که در کشورهای شمال غرب ایران هستند، از کلیساهای ایران الهام گرفته‌اند؛ بنابراین تردیدی نیست که معماری ایران و تاریخ پرشکوه چند هزار ساله آن تأثیرات شگرفی بر معماری بسیاری از کشورها گذاشته است.
وی می‌افزاید: معماری ایران، قبل از دوران اسلام هم باعث شکل‌گیری بناهایی در ایران شد و بسیاری از بناها تغییر عملکرد پیدا کردند؛ برای مثال آتشکده‌ها، کاخ‌ها و بناهایی که قبل از اسلام بودند، به بناهایی مانند مساجد، بناهای مذهبی و ساختمان‌هایی تبدیل شدند که همچنان ویژگی‌ها و عناصر معماری ایران را نشان می‌دهد.
معماری ایرانی، معماری به دور از بیهودگی‌های غیر ضروری
استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در طول قرن گذشته به دلیل بروز تحولات در معماری، تغییر کیفیت زندگی در جوامع شهری و الگوها و سبک‌هایی که از کشورهای دیگر جهان به کشور ما وارد شد، بسیاری از ارزش‌های معماری شهرسازی ایرانی را از بین برد؛ باید درباره ارزش‌ها و مطلوبیت‌های معماری تأمل و با کمک فناوری جدید از آن بهره‌گیری کنیم؛ معماری ما یک معماری درون‌گرا، با اشراف به حریم و با پرهیز از بیهودگی بود که بر اقلیم انطباق داشت.
گلابچی با بیان اینکه می‌توانیم در شهرها از الگوهایی استفاده کنیم که در گذشته در شهرها و محلات خود داشتیم می‌گوید: میدان نقش جهان یک میدان بزرگ شهری است که برای حضور انسان‌ها طراحی شد و تا امروز هم محل حضور مردم اصفهان در یک فضای سبز مفرح است؛ این نوع از طراحی‌ها توانست فضاهای جمعی مناسبی برای اصفهانی‌ها فراهم کند و مراکز محلی که محل تعامل محل گفت‌وگو محل حضور انسان‌ها بود را در خود داشته باشد؛ ما نیز نیاز داریم در جهانی که گفت‌وگوی بین انسان‌ها به حداقل رسیده و مفهوم همسایگی کاهش یافته، یک بار دیگر این مفاهیم را در فضاهای شهری خود ایجاد کنیم.
وی خاطرنشان می‌کند: میدان نقش جهان، به زیبایی چهار عنصر تشکیل حکومت مثل عالی‌قاپو به‌عنوان نماد حکومت، مسجد امام اصفهان به‌عنوان نماد باور و فرهنگ و مسجد شیخ لطف‌الله به‌عنوان نماد تعلیم و تربیت و بازار به معنی به معنی کسب و کار و تجارت جامعه را در خود دارد و می‌توان گفت که این میدان، یکی از پیشرفته‌ترین نمونه‌های میادین بزرگ جهان و فضاهای شهری ماست؛ بنابراین حتی در فضاهای شهری، میادین و در فضای انسان‌ها می‌توانیم از شهرسازی گذشته ایران بهره بگیریم و شهرهای انسان محور بسازیم.
تقاضا و مطالبه برای پرداختن به معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی
استاد معماری با اشاره به اینکه معماری ما در مرحله گذر از ارزش‌های گذشته معماری به سمت یک معماری متحول است، ادامه می‌دهد: خوشبختانه امروز تقاضا و مطالبه برای پرداختن به معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی در جوامع دانشگاهی، تخصصی و حتی در سطح کلان مدیریت جامعه کاملاً مشهود است و فرصتی را ایجاد می‌کند که دانشگاه‌ها، مجامع تخصصی در نظام مهندسی، دستگاه‌های اجرایی و نظارتی مثل شهرداری‌ها مثل وزارت کشور و حتی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری برای تحول در معماری و شهرسازی، دستیابی به معماری اصیل و یک شهرسازی متناسب با سرزمین خودمان تلاش کنیم.
وی بیان می‌کند: ما در دانشگاه، تلاش‌هایی را آغاز کردیم طوری که با دانشگاهی به نام دانشگاه معماری و هنر پارس بنیان با هدف ارائه کارکردهای جدید برای معماری و شهرسازی ایران بنیان گذاری کردم؛ هرچند دراحیای ارزش‌های گذشته ایران، حتی دستگاه‌های اطلاع رسانی مانند رسانه‌های عمومی نیز باید در جهت معرفی معماری ایران قدم بر دارد تا بتوانیم آن را در جهان عرضه کنیم.
از ونیز تا اسپانیا، وجود الگوهایی از معماری ایرانی اسلامی
در ادامه، ایمان عشقی‌نژاد، استاد معماری دانشگاه اظهار می‌کند: تأثیر معماری بر سبک‌های مختلف اسلامی بر سبک‌های دیگر را می‌توان در گنبدهای استادانه کلیسای سنت مارک در ونیز تا برجک‌های دوره گوتیک و نو گوتیک در شمال اروپا دید که تحت تأثیر صنایع دستی و معماری اسلامی ایجاد شده‌اند؛ ظاهر برج‌های ناقوس برگرفته از معماری مناره‌های مربع شکل هستند که نمونه آن را در مسجد جامع حلب در سوریه داریم در حالی که طاق‌های سه‌پره‌ای و نوک نیز از قبه‌الصخره در بیت‌المقدس الهام گرفته شده است؛ در بحث الگوها و تزئینات، طاق‌های عاج‌دار در اروپا برای اولین بار در کلیسای جامعی در اسپانیا دیده شده و طبق نوشته نویسندگان، سبک معماری گوتیک مدرن که با ویژگی جسورانه‌اش در زمینه ارتفاع بیش از حد از سایر سبک‌ها متمایز می‌شود، صرفاً می‌تواند با بحث معماری اسلامی نسبت داده شود.
خلاقیت، نقطه عطف معماری ایرانی-اسلامی
وی خاطر نشان می‌کند: با توجه به مفاهیم، معانی و نمادها معماری اسلامی می‌توان گفت که شاخه‌های معماری که بر تعالی انسان تأثیر می‌گذارند، به شش گروه تقسیم می‌شوند، منشأ کمال و سیر الی الله، پرهیز از بیهودگی، حریم، ایمان به خدا و پیامبران، تزئینات و دوری از تفاخر و موقعیت مناسب که هر دسته به ترتیب از شاخصه‌های معماری اسلامی است؛ کثرت به وحدت و وحدت به کثرت، گنبد، مناره، محراب، پرهیز از بیهودگی، سلسه مراتب و درونگرایی، نور به مرکزیت، شمسه، رنگ و کتیبه و تکرار نیز از جمله عوامل تأثیر گذار بر معماری معاصر است.
استاد دانشگاه بیان می‌کند: تأثیر جهانی معماری اسلامی در قرون وسطی قابل توجه است؛ همانطور که امپراتوری اسلامی در سراسر آفریقای شمالی، خاور میانه و آسیای میانه گسترده شده، سنت معماری متنوعی را با خود به ارمغان آورد که تحت تأثیر طیفی از ویژگی‌های ایران باستان، یونان و روم بود؛ سبک‌های ایرانی اسلامی با استفاده از نقوش هندسی پیچیده، رسم‌الخط تزئینی و اشکال پیچیده مشخص می‌شود که از طریق تجارت و تبادل فرهنگی به مناطق دیگر گسترش پیدا کرد که در سازه‌هایی مانند کاخ الحمرا در اسپانیا، تاج محل در هند و مسجد بزرگ شیان در چین مشاهده کرد.
عشقی نژاد می‌گوید: الگوهای اصلی مساجد اسلامی، الگوی شبستانی، چهار طاقی و چهار ایوانی بوده و بحث نور و رنگ که نمونه بارز آن مسجد شیخ الله است را می‌توان دید؛ علاوه بر این وجود حوض آب از مواردی است که در معماری فرهنگ‌های دیگر تأثیر گذاشته است؛ در کنار این‌ها ما کاملاً معماری اسلامی را در فضای شهری گذشته در یزد، کاشان و.. می‌بینیم که تمام ویژگی‌هایی که قبل‌تر ذکر شد را داراست و معماران دیگر از درون‌گرا بودن معماری در فرهنگ ما الگو می‌گیرند.
وی ادامه می‌دهد: هنرهای تزئینی که در دیواره و کتیبه‌های مساجد وجود دارند، شامل خوشنویسی، نقش‌های برجسته و هنرهای هندسی است که با هنرهای تجسمی دیگر مانند سفالگری‌ها، نکارگری‌ها نقاشی‌های دیواری و حتی در طراحی داخلی ساختمان‌های جدید، برگرفته از هنر ایرانی اسلامی است.
استاد دانشگاه خاطر نشان می‌کند: امروزه چالش‌هایی در حوزه معماری ایرانی اسلامی وجود دارد که در دسترس نبودن هنرمندان آن زمان و حتی رو به فراموشی بودن هنرمندان کاشی کار و.... در جهان امروز است؛ با این حال وجود خلاقیت در معماری ایرانی اسلامی یک نقطه قوت است که معماران می‌توانند بر آن تکیه کنند.
به گزارش ایمنا، ایران، به‌عنوان یکی از کهن‌ترین تمدن‌های جهان، همواره مهد تلاقی فرهنگ‌ها و اقوام مختلف بوده است و این امر، تنوع و غنای بی‌نظیری به معماری ایران بخشیده است که در هر دوره تاریخی، منعکس‌کننده فرهنگ و اندیشه آن دوران هستند؛ در واقع از کاخ‌های باشکوه هخامنشیان و طاق‌های عریض ساسانیان گرفته تا گنبدهای فیروزه‌ای مساجد اسلامی و مناره‌های رفیع، هر بنای ایرانی حکایتی از تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد که از گذشته تا کنون، همچنان مورد توجه معماران تمام دنیا قرار گرفته‌است؛ به طور کلی، معماری ایرانی-اسلامی، با توجه به طرح‌های خلاقانه، هنری و متنوع، جز ارزشمندترین آثار هنری و معماری جهان است که در عصر حاضر نیز می‌تواند به عنوان الگویی برای ساختمان‌های مدرن و حتی شهرسازی انسان محور، استفاده شود.
گزارش از: مریم چلونگر
