به گزارش خبرگزاری ایمنا، دوزبانگی یعنی شخص دوزبانه از هر دو زبان به یک اندازه استفاده کند، اولین زبانی که هر فرد یاد می‌گیرد زبان مادری اوست و افراد زبان‌های دوم به بعد را تحت شرایط مختلف و با سطوح مختلف تسلط یاد می‌گیرند، افرادی که چند زبان را از کودکی می‌آموزند به عنوان دوزبانه یاد می‌شوند.
وقتی که یک فرد در سنین بزرگسالی به یادگیری زبان دوم اقدام کند، یعنی دوزبانگی را به صورت عمدی و خودخواسته انتخاب کرده است و نیاز به فشار ذهنی بیشتری برای یادگیری دارد، اما کودکانی که ناآگاهانه زبان دوم را یاد می‌گیرند نیاز به پیچیدگی و فشار ذهنی ندارند و سنین کودکی زمان مناسبی برای یادگیری زبان دوم است که اگر به خوبی کودکان در این زمینه پرورش پیدا کنند، تا سنین بزرگسالی مشکلی در این زمینه نخواهند داشت و در سال‌های متمادی بر زبان دوم تسلط دارند.
پیش‌نیاز دوزبانه شدن، وقت گذاشتن، صبر، تمرین متداوم و حوصله فراوان است، با قرار دادن کودک در معرض زبان دوم و ایجاد محیطی شبیه به محیط واقعی می‌توان به پرورش کودک دو زبانه پرداخت، به عنوان نمونه والدین در صورت تسلط به زبان غیرمادری می‌توانند در محیط با زبان دوم با فرزند خود سخن بگویند، در غیر این صورت می‌توان از ظرفیت برنامه‌های تلویزیونی، همسالان یا مراکز آموزشی استفاده کرد.
یادگیری دو زبانه برای کودکان دارای مزایای فراوانی است، این فرایند یادگیری زبان، بهبود مهارت‌های شناختی و اجتماعی را تحریک می‌کند، همچنین به آنها در زندگی روزمره و در محیط تحصیلی کمک می‌کند و در آینده شغلی آنها نیز ارزشمند می‌شود، پرورش کودک دو زبانه یا چند زبانه می‌تواند بر توسعه شخصیت و تحصیلات آینده کودک تأثیرگذار باشد.
بهبود مهارت‌های ارتباطی، مهارت در انجام چند کار هم‌زمان، مهارت بالا در عملکردهای شناختی، حافظه قوی‌تر، یادگیری بهتر، توسعه تفکر دو زبانه، افزایش سرعت تصمیم‌گیری و افزایش مهارت‌های تحلیلی و تفکر نقادانه تنها بخشی از مزایا و فرصت‌های پرورش کودکان دوزبانه است.
کودکی که به صورت دو زبانه پرورش یافته، شرایط متفاوتی از کودکانی که به صورت یک زبانه تربیت شده‌اند، دارد و یکی از چالش‌های این موضوع این است که امکان دارد کودک دیرتر از یک کودک معمولی آغاز به حرف زدن کند، البته این تأخیر طبیعی بوده و مشکل به حساب نمی‌آید، بنابراین نیازی به نگرانی والدین نیست.
ترکیب واژگان دو زبان نیز یکی از دیگر مشکلاتی است که والدین کودکان دو زبانه نگران آن هستند، اما این موضوع یک مشکل نبوده و خود به خود بعد از مدتی برطرف می‌شود و تنها کافی است به کودک زمان دهید تا بتواند دو زبان را به خوبی از هم تفکیک کرده و دایره واژگان آنها را به صورت ناخودآگاه با هم ترکیب نکند، با این وجود یادگیری و پرورش فرزندانی که استعداد آموزش زبان را دارند، علاوه بر چالش‌هایی که دارد مملو از مزایا و فرصت‌هایی است که موجب می‌شود خانواده‌ها پای در این مسیر بگذارند و بر تقویت مهارت و توانایی فرزند خویش سرمایه‌گذاری کنند.
دوران کودکی، مناسب‌ترین سن برای آغاز زبان‌آموزی دوم
جواد یارعلی، دانش‌آموخته دکتری روانشناسی، استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان درباره مناسب‌ترین سن برای آغاز زبان‌آموزی دوم به خبرنگار ایمنا می‌گوید: به صورت کلی کودکان به دو گونه زبان دوم را فرا می‌گیرند، دسته‌ای از آنها یکی از زبان‌های زنده دنیا را انتخاب و آغاز به آموزش و یادگیری آن زبان می‌کنند و برخی دیگر زبان قوم یا مردم منطقه خویش را فرا می‌گیرند.
وی می‌افزاید: گروه نخست دانش‌آموزان به طور معمول در ابتدا زبان رسمی کشور را فرا می‌گیرند و سپس یکی از زبان‌های زنده دنیا را آموزش می‌بینند که بیشتر افراد به سمت زبان انگلیسی تمایل دارند، برای کودکان و نوجوانانی که بدین صورت قصد آموزش و یادگیری زبان دوم را دارند، قاعده کلی این است که زبان مادری در فرد تثبیت شود و به حدی از تسلط در خواندن، نوشتن و معاشرت زبانی برسد، سپس یادگیری زبان دوم را آغاز کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان درباره یادگیری زبان‌های قومی و گویش‌های محلی ادامه می‌دهد: بهتر است در ابتدا یکی از دو زبان رسمی یا محلی با فرزندان تمرین شود تا به حدی از تسلط دست پیدا کنند، سپس وارد مسیر یادگیری زبان دیگر شوند تا دچار دوگانگی نشوند؛ به این علت که زبان رسمی کشور در مدارس به تمام دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود، بعضی از صاحب‌نظران معتقد هستند، چنین کودکانی در ابتدا زبان قومی یا گویش محلی را آموزش ببینند و در تحصیلات دوران مدرسه با زبان رسمی کشور آشنا شوند.
یارعلی با بیان اینکه برخی از کودکان از هوش بیشتری برخوردار هستند و فرایند یادگیری زبان دوم را زودتر پشت سر می‌گذارند، عنوان می‌کند: به طور معمول سن مناسب آغاز زبان‌آموزی دوم در سنین هشت سالگی تا ۱۰ سالگی است، البته باید توجه داشت اگر زبان‌آموزان در محیطی قرار بگیرند که استفاده از زبان دوم در آن رایج‌تر باشد، بسیار زودتر، عمیق‌تر و ماندگارتر زبان موردنظر را فرا می‌گیرند.
یادگیری زبان مهارت است و باید تثبیت شود و مورد استفاده قرار گیرد تا به فراموشی سپرده نشود
وی با اشاره به اینکه هوش، پایه اصلی یادگیری زبان است و کسی در زبان‌آموزی موفق‌تر است که هوش زبانی بیشتری داشته باشد، اضافه می‌کند: خزانه واژگان، درک مطلب و ارتباط میان کلمات به میزان هوش افراد وابسته است و هرچه زبان‌آموز از هوش بیشتری برخوردار باشد، خزانه واژگانی بیشتر و درک مطالب برای او راحت‌تر خواهد بود، با این وجود هوش بهره‌ای خدادادی است و کسی نمی‌تواند آن را افزایش دهد، اما می‌توان پتانسیل بالقوه را شکوفا کرد و نیاز است محیط این شکوفایی فراهم شود تا استعداد نهفته افراد به توانایی آنها تبدیل شود.
این روان‌شناس و مدرس دانشگاه خاطرنشان می‌کند: اگر اصول زبان‌آموزی رعایت نشود، امکان دارد کودک دیرتر فرایند آموزش را طی کند یا مطالب آموخته شده را با یکدیگر ترکیب کند و دچار دوگانگی شود، برای کنترل یا پیشگیری از دوگانگی کودک باید آن را به تسلط مطلوبی در یکی از زبان‌ها برسانیم و پس از آن یادگیری زبان دوم را آغاز کنیم.
یارعلی با اشاره به طرح آموزش زبان‌های زنده دنیا در مدارس کشور می‌افزاید: در حال حاضر دو زبان انگلیسی و عربی در مدارس آموزش داده می‌شود، اما فرایند زبان‌آموزی در نظام آموزشی از اصول علمی پیروی نمی‌کند و این امر سبب می‌شود پس از چندین سال مطالعه زبان دوم، آن را فراموش کنیم، بنابراین نیاز است مدت زمان تدریس زبان در مدارس افزایش پیدا کند، همچنین تمرین‌ها و محیط یادگیری غنی‌تر شود به‌گونه‌ای که زبان‌آموز به صورت کاربردی از زبان استفاده کند.
وی با بیان اینکه یادگیری زبان مهارت است و باید تثبیت شود و مورد استفاده قرار گیرد تا به فراموشی سپرده نشود، تاکید می‌کند: ارائه آموزش‌های لازم و کاربردی کردن هرچه بیشتر زبان مورد یادگیری از بهترین راهکارهای آموزش دوزبانه کودکان در مدارس است، همچنین علاقه و انگیزه یادگیری نیز در یادگیری دانش‌آموزان تأثیر بسزایی دارد و اگر شخص با علاقه وارد این مسیر شود، سریع‌تر به نقطه مطلوب خود خواهد رسید.
تنوع افکار و بهره‌مندی از خلاقیت بیشتر، از مزایای قابل توجه دوزبانه شدن
حجت‌الاسلام سیدعبدالله موسویان، مدرس زبان فارسی و مسئول مرکز آموزش زبان و معارف اسلامی جامعةالمصطفی با اشاره به تعریف دوزبانه بودن به خبرنگار ایمنا می‌گوید: به کسی که به غیر از زبان مادری به یادگیری زبان دیگری می‌پردازد و در هر دو زبان تسلط به نوشتن، خواندن و گفت‌وگو داشته باشد، دوزبانه می‌گویند.
وی پیرامون رابطه یادگیری زبان و هوش افراد می‌افزاید: بسیاری از زبان‌شناسان، زبان را بخشی از توانایی هوشی انسان می‌دانند، به عنوان نمونه فرد زبان‌آموز از دایره لغات بیشتری نسبت به دیگر افراد برخوردار است، همچنین یادگیری زبان دوم تأثیر مستقیمی بر مغز و اعصاب انسان دارد و موجب تغییر ساختار مغزی زبان‌آموزان می‌شود و هرچه تمرین و یادگیری بیشتر شود، رشد مغز و افزایش سلول‌های خاکستری آن نیز بیشتر خواهد شد.
این مدرس زبان فارسی به غیرفارسی زبانان ادامه می‌دهد: به طور کلی می‌توان گفت افرادی که چندزبانه هستند، به علت تنوع افکار از خلاقیت بیشتری بهره‌مند هستند، همچنین در سطح ارتباطات خویش نیز ارتقا پیدا می‌کنند، زیرا یادگیری زبان دوم تأثیرات مثبتی بر تمرکز و حافظه زبان‌آموز دارد؛ تقویت مهارت حل مسئله، رشد شناختی و تصمیم گیری‌های مطلوب‌تر نیز از دیگر مزایای یادگیری زبان دوم است.
حجت‌الاسلام موسویان با بیان اینکه یادگیری زبان دوم همچون یک تمرین ذهنی است و البته هوش زبانی افراد با یکدیگر متفاوت است، عنوان می‌کند: به طور طبیعی کسانی که زبان دوم را فرا بگیرند، یادگیری زبان سوم برایشان راحت‌تر است، زیرا ذهن‌شان تقویت شده است، علاوه بر آن طبق نظر زبان‌شناسان اگر کسی زبان دوم را فرا گرفت، قدرت تمرکز و انعطاف، عملکرد حافظه، مهارت خلاقیت و توانایی تصمیم‌گیری در او تقویت می‌شود و مهارت شنوایی او نیز رشد پیدا می‌کند.
فضای پیرامون کودکان را برای یادگیری زبان دوم غنی‌تر کنید
وی در خصوص راهکارهای پرورش کودکان چندزبانه اضافه می‌کند: بهترین سن یادگیری از چهار سالگی تا هفت سالگی است و از سنین کودکی می‌توان آموزش زبان دوم را آغاز کرد به‌ویژه اگر یکی از والدین بر زبان دوم تسلط دارد و می‌تواند محیط زندگی فرزند را برای یادگیری غنی‌تر کند، همچنین ایجاد گروه‌های بازی دوزبانه یا انتخاب دوست دوزبانه برای فرزند نیز از راهکارهای تأثیرگذار برای زبان‌آموزی هرچه بهتر کودکان است.
مسئول مرکز آموزش زبان و معارف اسلامی جامعةالمصطفی اصفهان درباره نگرانی برخی والدین نسبت به گیج شدن فرزندان برای یادگیری زبان دوم خاطرنشان می‌کند: یادگیری زبان دوم موجب دوگانگی یا گیجی کودکان نمی‌شود؛ اگرچه امکان دارد در ابتدای مسیر یادگیری، کودکان زبان‌آموز دو زبان را ترکیب کنند، اما پس از ممارست در یادگیری و تمرین بیشتر تفاوت‌ها را درک می‌کنند و دیگر دچار خطا نمی‌شوند.
حجت‌الاسلام موسویان با اشاره به اینکه زبان وسیله انتقال فرهنگ است، می‌افزاید: با یادگیری زبان‌های دوم باید سعی کنیم دچار دو هویتی نشویم و علاوه بر یادگیری زبان کشورهای دیگر از وارد کردن فرهنگ آن کشور به سبک زندگی خویش خودداری کنیم.
وی تاکید می‌کند: باید دقت کنیم فرهنگ کشور دیگر بر فرهنگ کشورمان غلبه پیدا نکند تا دچار آسیب‌های اجتماعی مختلف نشویم، چرا که زبان رویکردی اجتماعی است و فرهنگ بدان هویت می‌بخشد، به همین سبب اگر خدشه‌ای به فرهنگ وارد شود، چالش‌های متعددی را با خود به همراه خواهد داشت.
باورها و نگرانی‌های غلط در مورد دو زبانه شدن کودک
پرورش کودک دو زبانه برای برخی از والدین نگرانی‌هایی ایجاد کرده که باعث شکل‌گیری باورهای نادرستی در این زمینه شده است، باورهای غلطی که مانع تلاش والدین برای تربیت کودک دو زبانه می‌شود، به عنوان نمونه گیج شدن کودک به علت یادگیری دو زبان یا تأخیر در تکلم او و دوگانگی فرزند از رایج‌ترین چالش‌هایی است که موجب نگرانی والدین برای اقدام در پرورش کودک در این عرصه شده است.
برخی از والدین تصور می‌کنند پرورش کودک دو زبانه موجب می‌شود تا بچه گیج شده و نتواند تفاوت بین دو زبان را تشخیص دهد، اما واقعیت این است که تمام نوزادان تنها چند روز پس از تولد توانایی لازم برای تشخیص تفاوت بین بسیاری از زبان‌ها را دارند، درک این تفاوت به ویژه در مورد زبان‌هایی که ساختارهای متفاوتی از یکدیگر دارد برای کودک راحت‌تر است؛ با این حال نتایج تحقیقات انجام شده در این زمینه به خوبی نشان می‌دهد گیج شدن کودکان در اثر یادگیری هم‌زمان دو زبان افسانه‌ای بیش نیست.
کودکان دوزبانه ممکن است کمی دیرتر از کودکانی که تنها با یک زبان بزرگ می‌شوند، زبان باز کنند و حرف بزنند و نیاز به زمان بیشتری دارد تا بتواند قواعد زبانی را درک کرده و جمله‌سازی را یاد بگیرد، چرا که برخلاف کودکان عادی، هم‌زمان دو زبان را آموخته است و علاوه بر ترکیب کلمات، باید تفکیک آنها را نیز بیاموزد، بنابراین یادگیری دو زبان به صورت هم‌زمان موجب رشد بیشتر ذهن و توانایی یادگیری او می‌شود.
بر این اساس، والدین با آگاهی از تمام موارد لازم برای تربیت و پرورش کودکان دوزبانه باید با روش‌های اجرایی کردن آموزش‌ها آشنا باشند تا بتوانند به خوبی شاهد نتیجه زحمات خود و فرزندشان باشند؛ ایجاد شرایط طبیعی همچون بازی برای یادگیری، ایجاد محیط مناسب برای یادگیری زبان دوم از طریق مکالمه یا مشاهده فیلم و مطالعه کتاب، حمایت و تشویق، تمرین خواندن و شنیدن در راستای آشنایی با لغات و ساختارهای زبانی، صبوری و تمرین مداوم شاه‌کلیدهای تربیت فرزندان دوزبانه است که باید مورد توجه والدین و معلمان قرار گیرد.
