علیرضا مبصر؛ گروه آب و انرژی: روند رشد اقتصادی ایران در ماه‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده و برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که رشد اقتصادی دی‌ماه ۱۴۰۳ با افت محسوسی همراه بوده است. در این ماه، نرخ رشد اقتصادی ۱.۸ درصد (و بدون احتساب نفت، ۱.۳ درصد) اعلام شده که ضعیف‌ترین عملکرد ثبت‌شده در سال جاری محسوب می‌شود. مهم‌ترین دلیل این کاهش، رشد منفی ۱.۶ درصدی بخش صنعت و معدن بوده که زنگ خطری جدی برای وضعیت تولید در کشور است.
داده‌های اقتصادی نشان می‌دهد که ناترازی انرژی، از جمله کمبود گاز و برق، تأثیر مستقیمی بر تولید صنعتی گذاشته و بسیاری از صنایع را به سمت کاهش ظرفیت یا توقف تولید سوق داده است. این چالش، نه‌تنها در دی‌ماه، بلکه در ماه‌های آینده نیز می‌تواند ادامه‌دار باشد و اگر رشد بخش نفت و کشاورزی نیز افت کند، احتمال کاهش رشد اقتصادی کشور در بهار ۱۴۰۴ و حتی ورود به محدوده رکود کاملاً محتمل خواهد بود.
رشد نفتی پیش از تهدیدهای جدید تحریمی
در حالی که رشد بخش صنعت روندی نزولی داشته، رشد بخش نفت و گاز طبیعی با افزایش ۶.۵ درصدی همراه بوده است. این آمار بیشترین میزان رشد از ابتدای پاییز ۱۴۰۳ را نشان می‌دهد. با توجه به سیاست‌های قبلی ترامپ و احتمال بازگشت فشار حداکثری، سناریوی بدبینانه این است که صادرات نفت ایران در ماه‌های آینده کاهش یافته و در نتیجه، سهم بخش نفت در رشد اقتصادی افت کند. تجربه سال ۱۳۹۹ نشان داده که اعمال تحریم‌های سختگیرانه می‌تواند منجر به کاهش درآمدهای ارزی و افزایش فشارهای تورمی شود. این در حالی است که تحلیل‌های منتشرشده از سوی بلومبرگ نیز نشان می‌دهد که اگرچه تحریم‌ها به‌طور کامل صادرات نفت ایران به چین را متوقف نمی‌کنند، اما هزینه‌های حمل‌ونقل را افزایش داده و روند تجارت را پیچیده‌تر کرده‌اند.
بسیاری از تحلیلگران معتقدند که این رشد، ناشی از تلاش‌های ایران برای افزایش صادرات نفت پیش از آغاز ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در ایالات متحده است
ناترازی انرژی که پایانی ندارد...
یکی از عوامل کلیدی که به کاهش رشد اقتصادی و افت تولید صنعتی در دی‌ماه ۱۴۰۳ منجر شده، کمبود انرژی و تداوم ناترازی در عرضه گاز و برق به صنایع است. داده‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از صنایع به دلیل محدودیت در تأمین انرژی، به ناچار تولید خود را کاهش داده‌اند. این روند می‌تواند در ماه‌های آینده نیز ادامه داشته باشد و حتی برخی از صنایع بزرگ را مجبور به توقف تولید کند. قطعی‌های برق و گاز که به دلیل ناترازی سیستم انرژی کشور اتفاق افتاده، نه‌تنها بر تولید صنعتی، بلکه بر سایر بخش‌های اقتصادی نیز اثرات منفی گذاشته است.
در این میان، سیاست های دولت برای مدیریت بحران انرژی، تاکنون نتوانسته تأثیر مثبتی بر بهبود شرایط داشته باشد. عدم سرمایه گذاری کافی در زیرساخت‌های تولید برق و گاز، وابستگی بالا به انرژی‌های فسیلی و تأخیر در اجرای پروژه‌های توسعه‌ای، از جمله چالش‌هایی هستند که موجب تشدید این بحران شده‌اند. اگر این روند ادامه پیدا کند، بخش‌های تولیدی و صنعتی کشور با مشکلات عمیق‌تری مواجه خواهند شد و حتی ممکن است برخی از بنگاه‌های صنعتی مجبور به تعطیلی دائمی شوند.
بخش کشاورزی نقطه روشن اقتصاد کشور
در کنار افت رشد بخش صنعت و تهدیدهای پیش روی بخش نفت، کشاورزی تنها بخشی بوده که رشد مثبتی را در دی‌ماه ثبت کرده است. آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که بخش کشاورزی در این ماه با رشد ۳.۵ درصدی مواجه بوده است که بیشترین میزان رشد از مردادماه ۱۴۰۳ محسوب می‌شود. افزایش بارندگی‌ها و بهبود شرایط تولید محصولات زراعی، از جمله عوامل کلیدی در رشد این بخش بوده است.
با آغاز فصل بهار و افزایش هزینه‌های تولید، احتمال کاهش رشد بخش کشاورزی وجود دارد، در صورتی که این سناریو محقق شود و بخش کشاورزی نتواند نقش حامی رشد اقتصادی را ایفا کند، تکیه بر رشد بخش نفت، آن هم در شرایط تحریم‌های جدید، نمی‌تواند ضامن رشد اقتصادی پایدار برای کشور باشد
آیا اقتصاد ایران در آستانه رکود قرار دارد؟
کاهش رشد اقتصادی دی‌ماه ۱۴۰۳، به‌ویژه در بخش صنعت، نشان دهنده آسیب پذیری ساختار اقتصادی کشور در برابر ناترازی انرژی، نوسانات بازار جهانی نفت و نبود سیاست های حمایتی کارآمد است. در حالی که بخش کشاورزی رشد مثبتی را ثبت کرده، اما افت تولید صنعتی و فشارهای ناشی از تحریم‌های احتمالی، چشم‌انداز رشد اقتصادی را در ماه های آینده با ابهام های جدی روبه‌رو کرده است. از این رو، لازم است سیاست گذاران برای مدیریت بحران انرژی، کاهش وابستگی به نفت و بهبود شرایط تولید در بخش صنعت، راهکارهای عملی و سریع‌تری را در دستور کار قرار دهند. در غیر این صورت، روند نزولی رشد اقتصادی ادامه خواهد یافت و خطر ورود اقتصاد ایران به محدوده رکود در سال ۱۴۰۴ بیش از پیش تقویت خواهد شد.
ناگفته نماند که در فصل بهار همواره شاخص PMI یا به عبارتی شامخ در شرایط رکودی قرار میگیرد و به وضوح می توان متصور شد اقتصاد در این مقطع زمانی در رکود قرار می گیرد
