به گزارش خبرگزاری ایمنا، حکمروایی شهری به مجموعه‌ای از فرایندها، سیاست‌ها، قوانین، نهادها و مکانیزم‌هایی اطلاق می‌شود که به نحوه مدیریت و اداره شهرها توسط نهادهای دولتی، بخش خصوصی، سازمان‌های جامعه مدنی و شهروندان اشاره دارد؛ یک نظام حکمروایی شهری کارآمد می‌تواند نقش مهمی در افزایش کیفیت زندگی شهروندان، توسعه پایدار، کاهش نابرابری‌ها و بهبود زیرساخت‌ها ایفا کند و در مقابل، ضعف در حکمروایی شهری منجر به مشکلاتی همچون فساد، ناکارآمدی خدمات عمومی، ترافیک، آلودگی و بی‌عدالتی اجتماعی می‌شود.
ابعاد حکمروایی شهری شامل وجود دسترسی آزاد به اطلاعات، قوانین و فرایندهای تصمیم‌گیری، نقش فعال شهروندان در تصمیم‌گیری‌های شهری از طریق مشورت، نظرسنجی و مکانیسم‌های مشارکتی، مسئولیت‌پذیری مقامات شهری در قبال تصمیمات و عملکردهای خود، استفاده بهینه از منابع برای ارائه خدمات شهری با کیفیت و توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها بین تمامی اقشار جامعه می‌شود.
با افزایش جمعیت شهرها و پیچیدگی‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، حکمروایی شهری با چالش‌های متعددی از جمله ضعف در مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، تمرکزگرایی و بوروکراسی پیچیده، فساد اداری و مالی، کاهش مشارکت شهروندان و مشکلات زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی روبه‌روست.
بسیاری از شهرها از مشکلاتی همچون نبود برنامه‌ریزی دقیق، اجرای ضعیف قوانین و نبود هماهنگی بین سازمان‌های دولتی رنج می‌برند که این مشکلات منجر به افزایش مشکلاتی همچون حاشیه‌نشینی، آلودگی و کمبود زیرساخت‌های شهری می‌شود.
در بعضی کشورها، تمرکز بیش از حد قدرت در نهادهای مرکزی موجب کاهش اختیارات مدیریت شهری و کاهش سرعت تصمیم‌گیری می‌شود و علاوه بر این، ساختارهای بوروکراتیک پیچیده مانع از اجرای سریع و کارآمد پروژه‌های شهری می‌شود.
یکی از مشکلات اساسی حکمروایی شهری، فساد در قراردادهای عمومی، تخصیص بودجه و صدور مجوزهای شهری است؛ فساد منجر به کاهش اعتماد عمومی و افزایش هزینه‌های اجرای پروژه‌های شهری می‌شود؛ در بسیاری از شهرها، شهروندان نقش محدودی در تصمیم‌گیری‌های شهری دارند و نبود شفافیت و نبود بسترهای مناسب برای مشارکت مردم منجر به کاهش اعتماد عمومی و بی‌تفاوتی نسبت به مسائل شهری می‌شود.
گسترش بی‌رویه شهرها، آلودگی هوا، کمبود منابع آب و تغییرات اقلیمی از جمله چالش‌های مهم حکمروایی شهری است که نیاز به سیاست‌گذاری دقیق و پایدار دارد.
برای بهبود حکمروایی شهری اقداماتی از جمله افزایش شفافیت و نظارت بر عملکرد نهادهای شهری، استفاده از فناوری‌های دیجیتال برای انتشار اطلاعات عمومی و شفاف‌سازی فرایندهای تصمیم‌گیری، ایجاد سامانه‌های نظارت مردمی برای پیگیری عملکرد مدیران شهری، تمرکززدایی و افزایش اختیارات مدیریت شهری، واگذاری بخشی از اختیارات تصمیم‌گیری به مقامات محلی و شوراهای شهری، ایجاد نهادهای مستقل برای نظارت بر عملکرد شهرداری‌ها، مشارکت فعال شهروندان در تصمیم‌گیری‌های شهری، تشکیل شوراهای محلی و برگزاری جلسات عمومی برای شنیدن نظرات شهروندان، استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال برای نظرسنجی و مشورت با مردم در مسائل شهری، مبارزه با فساد و بهبود کارایی مالی، ایجاد سازوکارهای شفاف برای واگذاری پروژه‌های شهری، نظارت قوی بر بودجه‌های شهری و افزایش مسئولیت‌پذیری مدیران، توسعه زیرساخت‌های پایدار و محیط‌زیستی، افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و حمل‌ونقل عمومی پاک و گسترش فضاهای سبز شهری و استفاده بهینه از منابع طبیعی می‌تواند مؤثر باشد.
برای تحقق حکمروایی خوب شهری مطالبه کلان وجود دارد
محمد نورصالحی، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: در حکمروایی شهری یک مطالبه اصلی در کلان استان وجود دارد که انتظار توجه از سوی حاکمیت را می‌طلبد تا به چالش‌های استان و شهری همچون اصفهان ازجمله موضوع محیط زیست، آلودگی هوا و تأمین آب در زاینده‌رود به‌طور جدی پرداخته شود؛ البته در بعضی از حوزه‌های مرتبط با این موضوعات مدیریت درستی از سوی حاکمیت اعمال نشده و بعضی نابرابری‌ها اتفاق افتاده است.
وی ادامه می‌دهد: تمام سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در شهر همچون ساخت مراکز آموزشی، توسعه مراکز فرهنگی و ورزشی که در بعضی مناطق بیشتر و در بعضی مناطق کمتر توسعه پیدا می‌کند را مدیریت شهری یا حاکمیت انجام نمی‌دهد.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: در دوره ششم مدیریت شهری اصفهان تلاش شده است با شناسایی نقاطی که این توسعه به‌لحاظ زیستی و امکانات شهری کمتر اتفاق افتاده است، محقق شود، هرچند تحقق این اتفاق مهم زمان‌بر است و باید به‌طور مستمر ادامه داشته باشد تا از آن نتیجه درست و خوبی دریافت شود.
نورصالحی با اشاره به تأثیر عدالت اجتماعی و رابطه مستقیم آن در ایجاد یک حکمروایی خوب شهری می‌گوید: توزیع عادلانه خدمات، امکانات و اعتبارات از ناحیه حکمرانی شهری ابتدا به کلان کشور بازمی‌گردد، بدین صورت که توزیع این اعتبارات و امکانات باید متناسب با نیازهای اقلیمی و منطقه‌ای، توزیع جمعیت و موضوعاتی از این دست باشد.
وی می‌افزاید: با در نظر گرفتن محلات کم‌برخوردار و اولویت قراردادن به آن‌ها برای برقراری عدالت اجتماعی در شهر تلاش کردیم.
رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: مدیران شهری در ادوار مختلف به این موضوع توجه داشته‌اند، البته بعضی از نقاط شهر دارای ظرفیت‌های بالقوه‌ای بوده که منجر به توسعه بیشتر آن نقطه و بعضی مناطق به مراتب کمتر از این ویژگی برخوردار بوده و در نتیجه کمتر توسعه پیدا کرده است.
نورصالحی می‌گوید: این موضوع فراتر از شهر است و به حکمرانی کلی بازمی‌گردد، اما در حوزه مدیریت شهری نیز با توجه به اینکه شهروندان انتظار توزیع عادلانه امکانات در شهر را دارند، باید گفت که این موضوع یک امر طبیعی و وظیفه مدیران شهری است تا به این مهم توجه ویژه داشته باشند.
وی اضافه می‌کند: مدیران شهری در دوره ششم مدیریت شهری با توزیع خدماتی همچون انجام اقدامات فرهنگی و ورزشی و حمل‌ونقل به‌طور یکسان در سطح شهر برای کاهش این نابرابری تلاش بسیاری کرده و اقدامات قابل توجهی در این راستا انجام داده است.
نقش پر رنگ مشارکت شهروندان در حکمروایی شهری
سعید ابراهیمی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با تأکید بر اهمیت حکمروایی شهری در جهان امروز می‌گوید: با توجه به رشد سریع جمعیت شهری و چالش‌های متعددی که شهرها با آن روبه‌رو هستند، حکمروایی شهری به‌عنوان یک راهکار اساسی برای مدیریت مؤثر منابع، خدمات و زیرساخت‌های شهری مطرح است.
وی با اشاره به تعریف این مفهوم اضافه می‌کند: حکمروایی شهری مجموعه‌ای از فرایندها، نهادها و سیاست‌هاست که به مدیریت و اداره شهرها و مناطق شهری می‌پردازد.
ابراهیمی می‌گوید: این رویکرد، علاوه بر برنامه‌ریزی شهری، توسعه پایدار، مدیریت بحران و ارتقای کیفیت خدمات، بر افزایش مشارکت شهروندان در فرآیندهای تصمیم‌گیری تأکید دارد.
وی با اشاره به بعضی از چالش‌های اساسی در مسیر حکمروایی شهری اضافه می‌کند: ازجمله مهمترین موانع پیش‌روی این حوزه می‌توان به رشد سریع جمعیت شهری و افزایش فشار بر زیرساخت‌ها، تغییرات اقلیمی، نابرابری اجتماعی، کمبود منابع مالی و پیچیدگی‌های مدیریت شهری اشاره کرد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان خاطرنشان می‌کند: افزایش جمعیت موجب بالا رفتن تقاضا برای خدمات عمومی ازجمله حمل‌ونقل، بهداشت و آموزش شده که در بسیاری از موارد، منجر به کاهش کیفیت این خدمات می‌شود.
ابراهیمی با اشاره به تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن برای شهرها می‌گوید: بلایای طبیعی همچون سیلاب‌ها و طوفان‌ها، چالش‌های جدیدی را برای مدیریت شهری به وجود آورده است که برای مقابله با این تهدیدها، برنامه‌ریزی دقیق و همکاری میان نهادهای مختلف ضروری است.
وی با بیان اینکه نابرابری اجتماعی یکی دیگر از موانع حکمروایی مطلوب شهری است، می‌افزاید: مشکلاتی همچون فقر، اختلاف طبقاتی و توزیع ناعادلانه امکانات شهری می‌تواند زمینه‌ساز تنش‌های اجتماعی و سیاسی باشد؛ ازاین‌رو اتخاذ سیاست‌های کارآمد در راستای کاهش شکاف‌های اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان تصریح می‌کند: کمبود منابع مالی در بسیاری از شهرداری‌ها چالش دیگری است که می‌تواند اجرای پروژه‌های توسعه‌ای را با مشکلاتی مواجه کند.
ابراهیمی با اشاره به فرصت‌های موجود برای بهبود حکمروایی شهری می‌گوید: فناوری‌های نوین، مشارکت شهروندان، توسعه پایدار و همکاری‌های بین‌المللی ازجمله ظرفیت‌هایی است که می‌تواند مسیر تحقق حکمروایی کارآمد شهری را هموار سازد.
وی با تأکید بر نقش فناوری در بهبود مدیریت شهری ادامه می‌دهد: پیشرفت‌های فناوری، به‌ویژه در حوزه اطلاعات و ارتباطات می‌تواند نقش بسزایی در ارتقای کارآمدی نظام شهری ایفا کند و بهره‌گیری از داده‌های بزرگ و هوش مصنوعی می‌تواند فرایندهای تصمیم‌گیری را بهبود بخشیده و ارائه خدمات شهری را تسهیل کند.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان خاطرنشان می‌کند: افزایش مشارکت عمومی در تصمیم‌گیری‌های شهری نه‌تنها موجب افزایش کیفیت خدمات و ارتقای رضایت شهروندان می‌شود، بلکه بستر لازم برای تحقق مردم‌سالاری شهری را نیز فراهم می‌آورد.
ابراهیمی یادآور می‌شود: به‌کارگیری سکوهای برخط در راستای ارتباط مستقیم با شهروندان می‌تواند به تعاملات مؤثر میان مدیریت شهری و جامعه کمک کند.
وی با بیان اینکه توسعه پایدار یکی از ضرورت‌های حکمروایی شهری است، اضافه می‌کند: برنامه‌ریزی شهری باید در راستای حفظ محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی باشد و به‌کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت پسماند و توسعه فضاهای سبز ازجمله اقداماتی است که می‌تواند تحقق این هدف را تسریع کند.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهردار اصفهان با اشاره به اهمیت همکاری‌های بین‌المللی در این زمینه تصریح می‌کند: تعامل با سایر شهرها و نهادهای بین‌المللی فرصتی ارزشمند برای تبادل تجربیات و بهره‌گیری از بهترین روش‌های مدیریتی است و این همکاری‌ها می‌تواند شهرها را در مواجهه با چالش‌های مشترک یاری رسانده و به تحقق اهداف توسعه‌ای کمک کند.
ضرورت توجه به عدالت اجتماعی در دستیابی به حکمروایی خوب شهری
علی شمس‌الدینی، دانشیار معماری و شهرسازی در این باره به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: عدالت فضایی در شهرها بدان معنا است که مکان زندگی هر فرد حاصل از تقسیم کار اجتماعی وی را از استحقاق اجتماعی محروم نکند.
وی ادامه می‌دهد: بین کیفیت زندگی افراد و دسترسی به خدمات رابطه معناداری وجود دارد و در کل نابرابری اجتماعی، بازتاب دستیابی متفاوت طبقات و قشرهای مختلف به انواع این کالاها در هر جامعه است.
دانشیار معماری و شهرسازی تاکید می‌کند: عدالت اجتماعی، مفهومی چند بعدی است که با مفاهیمی همچون برابری و مساوات، قانونمندی، اعطای حقوق و توازن اشتراک‌هایی دارد.
شمس‌الدینی می‌گوید: یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر تحقق عدالت اجتماعی، سطح مدیریت حکمروایی خوب شهری است که به‌طورکلی توجه چندانی به آن نشده است.
وی اضافه می‌کند: عدالت در اصطلاح از دو کلمه «موزون بودن» و «برابری» که در مفهوم رعایت تناسب میان اجزای یک مجموعه هدفدار به‌گونه‌ای که آن مجموعه بتواند متعادل و پایدار بماند تشکیل شده است.
دانشیار معماری و شهرسازی خاطرنشان می‌کند: از نظر جغرافیایی عدالت اجتماعی در شهر، مترادف با توزیع فضایی عادلانه امکانات و منابع، بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آن است.
شمس‌الدینی می‌گوید: عدالت اجتماعی از مفاهیمی است که در تاریخ زندگی بشر، کاربردها و برداشت‌های مختلفی داشته و مفهوم آن همیشه مورد گفت‌وگو و کشمکش اندیشمندان مختلف بوده است، به‌گونه‌ای که درک انسان معلول با یک انسان مستعد از مفهوم عدالت، متفاوت خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: با افزایش سطح حکمروایی خوب شهری شهروندان، بر میزان عدالت اجتماعی آن‌ها افزوده می‌شود و تلاش برای افزایش سطح حکمروایی خوب شهری شهروندان ضرورت دارد تا از این طریق بتوان بر میزان رضایت آن‌ها از عدالت اجتماعی افزود.
دانشیار معماری و شهرسازی تاکید می‌کند: یکی از اهداف اولیه و اساسی فرایند برنامه‌ریزی شهری، حفظ و بهبود کیفیت محیط شهری و به تبع آن برخورداری همزمان تمام شهروندان از تمام امکانات و خدمات است و این امر با مدیریت و حکمروایی خوب شهری ممکن خواهد شد.
شمس‌الدینی می‌گوید: نبود توزیع عادلانه این امکانات و منابع به بحران‌های اجتماعی و مشکلات پیچیده فضایی منجر خواهد شد.
وی ادامه می‌دهد: شناخت وضعیت موجود کیفیت محیط مناطق شهری از طریق تحقق عدالت اجتماعی و سنجش و ارزیابی آن با مدیریت حکمروایی خوب شهری به یکی از مهمترین جنبه‌های مطالعاتی در مباحث برنامه‌ریزی شهری تبدیل شده است.
دانشیار معماری و شهرسازی تاکید می‌کند: نابرابری‌های فضایی، تنها هنگامی موجه است که بهبود حیات همگانی را به‌همراه داشته باشد؛ شهرنشینی تحقق عدالت را در فضاهای خود می‌طلبد و این عدالت می‌تواند در توزیع خدمات و امکانات مناسب در فضاهای شهری باشد تا نیازهای شهروندان را در کل سطح شهر پوشش دهد.
شمس‌الدینی می‌گوید: عدالت اجتماعی از مؤلفه‌های برابری و مساوات، قانونمندی، اعطای حقوق و توازن در شهرها به‌وجود می‌آید و برابری و مساوات از مهمترین ابعاد و بلکه اصلی‌ترین معنای عدالت است.
وی تصریح می‌کند: حرکت و رسیدن به پایداری شهرها زمانی محقق خواهد شد که تخصیص و توزیع خدمات و امکانات میان واحدهای فضایی و اجتماعی شهرها مطابق با نیازهای جمعیتی و مساوات و برابری جغرافیایی صورت گیرد.
دانشیار معماری و شهرسازی می‌کند: هر جامعه‌ای را می‌توان اجتماع کم و خودگردانی دانست که در آن روابط افراد، براساس اصول و قوانین مشخص و معینی صورت می‌گیرد و اطاعت افراد از این قواعد، نوعی پیوند اجتماعی را بین آن‌ها فراهم می‌سازد، در نتیجه افراد برای پیشبرد منافع و جامعه خود با یکدیگر همکاری می‌کنند.
به گزارش ایمنا، در حال حاضر بهترین راهکار برای ایجاد مدیریتی واحد در محله‌ها، حکمروایی خوب شهری است و تحقق آن بستگی به مشارکت شهروندان دارد؛ در واقع حکمرانی خوب شهری به‌عنوان یک واسطه و عامل سازمان‌دهنده می‌تواند منجر به بهبود عملکرد مدیریتی در سطح محله‌ها شود.
حکمروایی شهری نقش کلیدی در توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان ایفا می‌کند و با وجود چالش‌های متعددی همچون ضعف در مدیریت، تمرکزگرایی، فساد و مشکلات زیست‌محیطی، اتخاذ راهکارهای مناسب می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند و شفافیت، مشارکت مردمی، تمرکززدایی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین از جمله راهکارهایی است که می‌تواند زمینه‌ساز حکمروایی شهری کارآمد و پایدار باشد.
با اجرای این راهکارها، شهرها می‌توانند به مکانی بهتر برای زندگی، کار و فعالیت اقتصادی تبدیل شوند و زمینه را برای توسعه عادلانه و پایدار فراهم کنند.