به گزارش خبرگزاری ایمنا، تاریخ این سرزمین، مشحون از دلاوری‌هایی است که در دل آسمان، بر پهنه خاک و در عمق دریاها رقم خورده است. اما در روزهایی که انقلاب اسلامی در تلاطم امواج سرنوشت پیش می‌رفت، پرواز مردان نیروی هوایی بر فراز میدان تاریخ، نه‌تنها نوید پیروزی می‌داد، بلکه به دشمنان این ملت نشان داد که عقابان این سرزمین، هرگز در دام استبداد نخواهند افتاد.
از روزی که همافران دلیر در خیابان ایران و مدرسه رفاه، با دستانی استوار و قلب‌هایی مملو از عشق، با امام امت بیعت کردند، تا روزهایی که در بحبوحه جنگ تحمیلی، دل به آسمان زدند و با عملیات‌های برق‌آسا، هیمنه دشمن را درهم شکستند، نیروی هوایی ایران همواره سنگری مستحکم در دفاع از شرف و استقلال این مرز و بوم بوده است.
امروز، پس از چهار دهه، این نیروی پرافتخار با تکیه بر دانش بومی، پرورش خلبانان شایسته و تجهیز هواپیماهای جنگی، همچنان بر قله اقتدار ایستاده است. در این گفت‌وگو، امیر سرتیپ دوم خلبان صمد نوری، فرمانده پایگاه هوایی شهید بابایی، از حماسه‌های نیروی هوایی در انقلاب و دفاع مقدس، تا دستاوردهای غرورآفرین امروز سخن می‌گوید.
ایمنا: یکی از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی طی ۴۶ سال گذشته، افزایش توان دفاعی و بازدارندگی در حوزه هوایی بوده است. نقش پایگاه‌های هوایی در دوران انقلاب اسلامی چه بود و چگونه بدنه مؤمن و انقلابی ارتش به ندای امام لبیک گفت و به صفوف مردم پیوست؟
امیر نوری: این روزها یادآور روزهای نخست انقلاب برای ما، به ویژه کارکنان نیروی هوایی است. با نزدیک شدن به ماه بهمن، کارکنان این نیرو احساس شادی بیشتری دارند زیرا این ماه را متعلق به خود می‌دانند. در سال ۱۳۵۷، در چنین ایامی، رسته‌های مختلف نیروی هوایی پس از ورود حضرت امام خمینی (ره) به میهن، به بیعت با ایشان پرداختند. یکی از این بیعت‌های تاریخی، بیعت کارکنان نیروی هوایی در خیابان ایران و مدرسه رفاه بود که در تاریخ ماندگار شد.
پس از انتشار عکسی از بیعت همافران نیروی هوایی با حضرت امام خمینی، آخرین امیدهای رژیم شاهنشاهی از هم گسست و به نوعی کمر رژیم شکست. این بیعت غیرمنتظره، که نشان‌دهنده پیوستن کارکنان نیروی هوایی به انقلاب بود، تسریع‌کننده پیروزی انقلاب اسلامی شد و چند روز بعد از این رویداد، انقلاب به ثمر رسید.
البته در ابتدای انقلاب، حمله گارد شاهنشاهی به مرکز آموزش‌های هوایی - مرکز آموزش شهید خزایی کنونی - نیز اتفاق افتاد که در آن نیروهای گارد به این مرکز یورش بردند؛ در ادامه همافران نیروی هوایی ایستادگی کردند و مردم نیز به جمع آنها پیوستند، که این امر به تقویت موضع انقلابیون کمک کرد.
در جلسات تأمینی شورای امنیت کشور که در ۲۴ و ۳۰ آبان ۱۳۵۷ با حضور فرماندهان ارشد نظامی در تهران برگزار شد، رئیس پلیس تهران اعلام کرد: «در میان مخالفان دستگیرشده، درجه‌داران و سربازان نیروی هوایی نیز دیده می‌شوند. همچنین برخی از کارکنان و امرای بازنشسته در مساجد حضور دارند و در برابر تبلیغات منفی واکنشی نشان نمی‌دهند و ما گرفتار یک جنگ روانی واقعی شده‌ایم».
در آن زمان، پایگاه هشتم شکاری و سایر پایگاه‌های نیروی هوایی، مانند بندرعباس و بوشهر، در تظاهرات‌ها و پخش اعلامیه‌ها مشارکت فعال داشتند و با مردم هم‌صدا بودند. این همبستگی به ویژه در روز ۱۹ بهمن مشهود بود که کارکنان نیروی هوایی به بیعت با حضرت امام خمینی (ره) پرداختند که نشان‌دهنده ایمان و ولایتمداری آنها بود و موجب جدایی آنها از رژیم شاهنشاهی شد.
همچنین، هنگام ورود حضرت امام به فرودگاه مهرآباد، تأمین حفاظت و امنیت ایشان بر عهده کارکنان نیروی هوایی بود. ادای احترام آنها به امام در زمانی که از پله‌های هواپیما پایین می‌آمدند نشان‌دهنده اطاعت از رهبری و اعتقادات مذهبی قوی آنها بود که در تسریع پیروزی انقلاب مؤثر واقع شد.
ایمنا: از حوادث انقلاب که عبور کنیم به دوران طلایی دفاع مقدس می‌رسیم. پایگاه شهید بابایی اصفهان چه نقشی در موفقیت عملیات‌های هوایی مانند کمان ۹۹ و اچ- ۳ در دوران دفاع مقدس داشت؟
امیر نوری: در پی پیروزی انقلاب اسلامی، ارتش ایران با تهدیداتی برای انحلال مواجه بود. اما با حمایت‌های حضرت امام خمینی (ره) و اعتماد ایشان به بدنه ارتش، این خطر رفع شد. امام خمینی (ره) روز ۲۹ فروردین را به عنوان روز ارتش نامگذاری کردند که این اقدام موجب تقویت روحیه و اتحاد در ارتش شد. فرماندهانی مانند سپهبد قرنی و شهدای بزرگی چون شهید صیاد شیرازی و شهید بابایی نقش مهمی در حفظ انسجام ارتش ایفا کردند.
آغاز جنگ تحمیلی، بسیاری از افسران و خلبانانی که قبلاً از نیروی هوایی خارج شده بودند یا خود را بازخرید کرده بودند، داوطلبانه به خدمت بازگشتند. این افراد حتی بدون دریافت حقوق و تنها به دلیل دینی که نسبت به میهن خود احساس می‌کردند، در دفاع از کشور شرکت کردند و بسیاری از آنها در این راه به درجه رفیع شهادت نائل شدند. به عنوان نمونه، شهید غفور جدی که پس از خروج از ارتش دوباره به خدمت بازگشت، با انگیزه‌ای قوی برای دفاع از میهن خود در جنگ حضور یافت. این موضوع نشان‌دهنده‌ی صحت باورهای حضرت امام نسبت به کارکنان ارتش است.
با آغاز جنگ تحمیلی، پایگاه هوایی شهید بابایی در روز اول ۱۰ سورتی پرواز اف -۱۴ را به آسمان فرستاد تا از کشور در برابر تهاجم هوایی عراق دفاع کند. این پروازها به همراه هماهنگی با پدافند و رادارها، تلاش کردند تا آسمان را امن نگه دارند و مانع از تجاوز بیشتر شوند. مستندات نشان می‌دهد که پروازهای اف -۱۴ در همان روز اول، جرأت پرواز به هواپیماهای عراقی را کاهش داد.
نیروی هوایی ایران در پاسخ به حمله ساعت ۲ بعدازظهر عراق، در همان روز اول، ساعت ۴:۳۰ و ۵ بعدازظهر، از پایگاه‌های همدان و بوشهر دو پایگاه عراقی را بمباران کرد. این عملیات که به نام «عملیات کمان ۹۹» شناخته می‌شود، تأثیر زیادی بر قدرت هوایی دشمن گذاشت و باعث شد که باندهای پروازی، فرودگاه‌ها و تأسیسات نظامی دشمن مورد هدف قرار گیرد و چندین ماه نتوانند از پایگاه‌های خود پرواز کنند. این اقدامات به نیروی هوایی ایران کمک کرد تا برتری هوایی را برای مدتی حفظ کند.
این اقدامات به نیروهای زمینی ما کمک کرد تا منسجم شوند و ارتش بتواند خود را سازماندهی کند. در حالی که نیروهای زمینی در مواضع خود مستقر می‌شدند، نیروی هوایی با کنترل آسمان، مانع از پیشرفت ماشین جنگی دشمن شد. هرچند نیروی زمینی ما در ابتدا با چالش‌هایی مواجه بود، اما عملیات‌های پشتیبانی هوایی از جمله حمله به نفربرها و تانک‌های دشمن، به جلوگیری از پیشرفت آنها کمک کرد. این همکاری میان نیروی هوایی و زمینی نقش مهمی در حفظ مواضع و تأمین امنیت نیروهای ما ایفا کرد.
در شش ماه اول جنگ، نیروی هوایی ایران بیشترین تعداد شهدا را تقدیم کرد و قشر خلبانان در این زمینه نقش مهمی داشتند. در این دوره، بسیاری از هواپیماها به ویژه در روزهای ابتدایی جنگ از دست رفتند، زیرا خلبانان هر روز مأموریت‌های متعددی را انجام می‌دادند. به عنوان مثال، در همان روز اول جنگ، پایگاه هشتم شکاری اصفهان ۱۰ سورتی پرواز با هواپیماهای اف -۱۴ انجام داد. برای افزایش زمان پرواز و جلوگیری از حملات هوایی دشمن، خلبانان با استفاده از سوخت‌گیری‌های هوایی تلاش می‌کردند تا در آسمان باقی بمانند و این روند ادامه داشت.
در فروردین ۱۳۶۰، حدود شش ماه پس از آغاز جنگ، عملیات حمله به پایگاه اچ -۳ عراق انجام شد. با توجه به برتری هوایی ایران، دشمن نتوانست حملات هوایی علیه ما انجام دهد و هواپیماهای خود را به دورترین نقاط منتقل کرد. در این عملیات، هشت فروند هواپیمای اف -۱۴ با چهار بار سوخت‌گیری هوایی از پایگاه همدان به پرواز درآمدند و با پشتیبانی هوایی، به پایگاه الولید در عمق خاک عراق حمله کردند. این عملیات با موفقیت انجام شد و منجر به نابودی بیش از ۴۸ هواپیمای عراقی شد. روز بعد از عملیات، خلبانان به محضر حضرت امام خمینی (ره) رفتند و مورد تقدیر قرار گرفتند. سرگرد فرج‌الله براتپور به عنوان لیدر این دسته پروازی در قید حیات است و همواره خاطرات آن روزها را تعریف می‌کند. این عملیات به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و موفق‌ترین عملیات‌های هوایی تاریخ جنگ‌های ایران و عراق شناخته می‌شود.
در دوران دفاع مقدس، علاوه بر پروازهای نظامی، عملیات‌هایی با هدف دیپلماسی نظامی نیز انجام شد. به عنوان مثال، زمانی که دیپلمات‌های ایرانی نتوانستند اجلاس سران غیرمتعهدها را که عراق برگزاری آن را اعلام کرده بود، کنسل کنند، ایران تصمیم به انجام یک عملیات هوایی به نام «عملیات بغداد» گرفت تا نشان دهد که بغداد امن نیست.
در این عملیات، دو فروند هواپیمای اف -۱۴ به پرواز درآمدند و خلبانان، از جمله شهید عباس دوران، با شجاعت و ریسک بالایی اقدام کردند. حتی با وجود آسیب‌دیدگی هواپیما، شهید دوران تصمیم گرفت که بر فراز بغداد مانور دهد و هدف‌های کلیدی را مورد حمله قرار دهد. این اقدام باعث شد تا رژیم بعث عراق مجبور شود اجلاس را از بغداد منتقل کند. این عملیات نشان‌دهنده تأثیر قدرت هوایی ایران در عرصه دیپلماسی بود.
در دفاع مقدس، شهیدانی مانند شهید بابایی نقش مهمی در بهبود عملکرد نیروی هوایی و گسترش پایگاه‌های جنوب ایفا کردند. این تلاش‌ها به تأمین امنیت اقتصادی کشور کمک کرد، به‌ویژه در اسکورت نفتکش‌ها و کشتی‌های تجاری که کالاهای اساسی را وارد می‌کردند. پروازهای اسکورت آنها تأثیر مثبتی بر جنگ داشت و مانع از آسیب به مردم شد.
همچنین، شهید ستاری در عملیات والفجر ۸ با طرح‌های خود، به انهدام بیش از ۵۰ هواپیمای دشمن کمک کرد. این طرح‌ها باعث شد که هواپیماهای عراقی هنگام حمله به فاو، یکی پس از دیگری مورد هدف قرار گیرند. شهید ستاری با ایجاد سامانه‌های پدافندی مؤثر، نقش بسزایی در موفقیت این عملیات داشت.
این همه نشان می‌دهد برای موفقیت در جنگ و دستیابی به پیروزی، که به معنای مقاومت در برابر دشمنی با حمایت ابرقدرت‌های شرق و غرب بود، تلاش‌های زیادی انجام شد. عراق با حمایت بیش از ۳۰ کشور به جنگ ما آمده بود، اما ایران با وجود تحریم‌ها و مشکلات، توانست یک وجب از خاک خود را از دست ندهد. این موفقیت مدیون شهدا، ایثارگری رزمندگان و تلاش‌های پرسنل نیروهای مسلح از جمله همافران نیروی هوایی است.
ایمنا: به دستاوردهای نیروی هوایی در انقلاب اسلامی و اهمیت تجهیزات اشاره کردید. با توجه به تجهیزات‌محور بودن این نیرو، بحث بروز رسانی و اورهال سامانه‌ها و هواپیماها مطرح است. مستشاران آمریکایی گمان می‌کردند با خروجشان، پرواز این هواپیماها متوقف می‌شود، اما امروز خلاف آن را می‌بینیم. این موفقیت از کجا سرچشمه گرفته است؟
امیر نوری: ما اکنون در کنار یکی از پرنده‌هایی هستیم که به عنوان خریدهای راهبردی رژیم شاهنشاهی شناخته می‌شود. پیش از انقلاب، مستشاران خارجی در اینجا حضور داشتند و هر اقدام فنی باید با هماهنگی آنها انجام می‌شد. پس از پیروزی انقلاب و اخراج مستشاران، آنها اعلام کردند که ممکن است دوباره بازگردند و به نوعی بر وابستگی ما تأکید کردند.
این نگرانی وجود داشت که پس از خروج آنها، نتوانیم به فعالیت ادامه دهیم. در روزهای ابتدایی جنگ، برخی کارشناسان به مقام معظم رهبری گزارش دادند که با روند فعلی، احتمالاً پس از سه یا چهار ماه، پرنده‌های ما زمین‌گیر خواهند شد.
پرنده‌ها برای پرواز نیاز به انجام چک‌های دوره‌ای و تعویض برخی قطعات دارند. این فرآیند به پشتیبانی و تأمین به‌موقع قطعات بستگی دارد و اگر قطعات دیر برسند، ممکن است یک هواپیما به خاطر کمبود یک قطعه زمین‌گیر شود.
پس از مطرح شدن نگرانی‌ها به حضرت امام، ایشان فرمودند: «توکل به خدا کنید و نگران نباشید، خدا کمک خواهد کرد». این سخنان انگیزه‌ای در کارشناسان ایجاد کرد و آنها به نهضت قطعه‌سازی و جهاد خودکفایی پرداختند که به تولید داخلی قطعات انجامید. همچنین، کارشناسان اعلام کردند که آمادگی دارند اورهال هواپیماها را نیز انجام دهند. این اقدام موجب آغاز فرآیند اورهال شد؛ زیرا در غیر این صورت، هواپیماها به دلیل نیاز به تعمیرات و بازآمد زمین‌گیر می‌شدند.
به برکت انقلاب اسلامی و روحیه‌ای که در مردم و متخصصان نیروی هوایی ایجاد شد، به این باور رسیدیم که می‌توانیم تعمیرات و نگهداری هواپیماها را به‌طور مستقل انجام دهیم. این روحیه تقویت شد و ما توانستیم اورهال هواپیماها را خودمان انجام دهیم. حتی در موارد آسیب‌دیدگی یا اصابت، موفق به بازسازی هواپیماها شدیم. این فرآیند منجر به آغاز پیشرفت‌های قابل توجهی در نیروی هوایی شد.
اکنون، پس از سال‌ها، هواپیماهایی که تنها ما و ایالات متحده داشتیم، همچنان در حال پرواز هستند. این موفقیت نتیجه خودباوری است؛ اگر به این باور نمی‌رسیدیم، در روزهای ابتدایی جنگ، تمام این هواپیماها زمین‌گیر می‌شدند. ما این دستاورد را جز موفقیت‌های انقلاب اسلامی می‌دانیم که به ما امکان داد به خودباوری برسیم. از همان نهضت قطعه‌سازی آغاز کردیم و اکنون به ساخت هواپیما، پهپاد و تسلیحات هوایی نیز دست یافته‌ایم.
ایمنا: یکی از دستاوردهای مهم نیروی هوایی ما در سال‌های اخیر، پرورش خلبان‌ها بوده است، خلبانانی که با رویکرد و بینش مشابه عباس بابایی‌ها اکنون به خدمتگزاری مردم ایران مشغولند. در گذشته، خلبان‌ها برای آموزش به کشورهای دیگر می‌رفتند، اما امروز این ظرفیت در کشور خودمان فراهم شده است. آیا شما نیز معتقدید که بومی‌سازی آموزش خلبان‌ها و تجهیزات شبیه‌ساز، به تقویت نیروی هوایی کشور کمک کرده است؟
امیر نوری: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی، آموزش دانشجویان خلبانی در داخل کشور است. این تحول پس از پیروزی انقلاب آغاز شد و به ما این امکان را داد که دیگر نیازی به اعزام دانشجویان به ایالات متحده و صرف میلیون‌ها دلار برای آموزش آنها نداشته باشیم. پیش از انقلاب، دانشجویان خلبانی به آمریکا اعزام می‌شدند و پس از بازگشت نیز وابستگی‌هایی وجود داشت. اما پس از انقلاب، تصمیم گرفتیم روی پای خود بایستیم.
در سال ۱۳۶۱، با خرید تعدادی هواپیما و بهره‌گیری از معلمان ایرانی، دانشکده خلبانی تأسیس شد. خوشبختانه، اکنون در حال برگزاری چهل و سومین دوره آموزش دانشجویان خلبانی هستیم و هر سال حداقل یک دوره آموزشی برگزار کرده‌ایم. این اقدام نه‌تنها موجب صرفه‌جویی ارزی قابل توجهی برای کشور شد، بلکه وابستگی ما به آمریکا را نیز به‌طور کامل قطع کرد. جالب‌تر اینکه بسیاری از همین دانشجویان خلبانی در دوران دفاع مقدس نقش‌آفرینی کردند و افتخارات بزرگی آفریدند که مایه خرسندی است.
یکی دیگر از وابستگی‌های گذشته ما مربوط به شبیه‌سازهای پرنده‌ها بود. خوشبختانه اکنون در ساخت شبیه‌ساز انواع پرنده‌ها به خودکفایی دست یافته‌ایم و هر سال شاهد بهره‌برداری از یک دستگاه شبیه‌ساز جدید هستیم. این فناوری نیازمند دانش و تخصص بالایی است که متخصصان ما توانسته‌اند آن را بومی‌سازی کنند.
ایمنا: با توجه به اهمیت پایگاه شهید بابایی اصفهان به عنوان یکی از مراکز اصلی نیروی هوایی ایران، این پایگاه در چه سطحی از آمادگی برای مقابله با تهدیدات خارجی قرار دارد؟
امیر نوری: مطمئناً خلبانان، کارکنان فنی و پرسنل نیروی هوایی با توجه به تمرینات و رزمایش‌های متنوع، چه به صورت تک‌نیرویی و چه مشترک، در اوج آمادگی قرار دارند. این تمرینات آنها را برای پاسخگویی به هرگونه اقدام ددمنشانه و تهدید در بالاترین سطح آمادگی رزمی نگه داشته است. ما به مردم ایران قول می‌دهیم که در اوج آمادگی هستیم و آماده جانفشانی تحت تدابیر مقام معظم رهبری و فرماندهی کل قوا خواهیم بود.