رازهای پشت پرده رسانه‌ها/ چگونه اخبار ساخته می‌شود؟

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در دنیای امروز، رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی به آگاهی و افکار عمومی ایفا می‌کنند؛ از آنجایی که تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت است، نحوه تولید و انتشار اخبار نیز پیچیده‌تر شده است.

در این میان، تکنیک‌هایی که رسانه‌ها برای جذب توجه مخاطبان و اثرگذاری بر آن‌ها استفاده می‌کنند، بسیار متنوع و تأثیرگذار هستند. برخی از این تکنیک‌ها می‌توانند اخبار زرد را به موضوعاتی حساس تبدیل کنند و در مقابل، برخی دیگر اخبار واقعی را برجسته و اثرگذار می‌سازند.

ساختاردهی به خبر؛ برجسته‌سازی برخی جنبه‌ها و نادیده گرفتن برخی دیگر

بر این اساس داوود نعمتی انارکی عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما و کارشناس حوزه رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اینکه امروزه با پیشرفت تکنولوژی و فناوری، فعالیت‌های رسانه‌ها پیچیده‌تر شده است، اظهار کرد: تولید و انتشار اخبار توسط رسانه‌ها در عصر کنونی هم سهل شده و هم پیچیدگی خاص خود را دارد؛ رسانه‌ها به شکل‌های مختلف و با استفاده از شیوه‌ها و حتی تکنیک‌هایی خاص به تولید و انتشار اخبار مبادرت می‌کنند. این تکنیک‌ها عمدتاً بر نحوه ارائه خبر و همچنین بر احساسات، افکار و رفتار مخاطبان نیز اثر می‌گذارد و حتی با برخی از این تکنیک‌ها تلاش می‌شود که اخبار زرد و گاهاً مطلبی دروغ به موضوعی دغدغه‌مند تبدیل شود.

وی با بیان اینکه تکنیک‌ها متعدد هستند، با مثالی ادامه داد: رسانه‌ها با انتخاب زاویه خاصی برای خبر، تفسیر خاصی را برای مخاطب ایجاد می‌کنند یعنی به خبر ساختاری خاص می‌دهند و برخی جنبه‌های رویداد خیلی برجسته می‌شود و برخی جنبه‌ها نادیده گرفته می‌شوند و این همان ساختار دهی به خبر است. همچنین رسانه‌ها می‌توانند یک خبر ساده را با تاکید بر جنبه‌های احساسی یا اخلاقی به موضوعی مهم و جذاب و حتی دغدغه عمومی تبدیل کنند.

کارشناس رسانه‌ای تصریح کرد: رسانه‌ها می‌توانند با تکرار و تاکید، موضوعی کم اهمیت و حتی زرد را به موضوعی مهم و قابل توجه تبدیل کنند. تکرار باعث می‌شود مخاطب باور کند که خبر مهم است، حتی اگر در واقعیت چنین نباشد و این تکنیک برای تبدیل اخبار زرد به موضوعات مهم بسیار مؤثر است. همچنین رسانه‌ها می‌توانند با استفاده از کلمات و عباراتی که احساسات مثبت یا منفی مخاطب را بر می‌انگیزد، مانند ترس، خشم یا همدردی، مخاطب را به سمتی که می‌خواهد هدایت کنند.

استفاده از احساسات مخاطب؛ ترس، خشم و همدردی

وی افزود: رسانه‌های دیداری و شنیداری همچون تلویزیون نیز با استفاده از تصاویر و ویدئوهای مختلف یا گرافیک‌هایی که تأثیر بصری قوی دارند، اثرگذاری بر مخاطب را افزایش می‌دهند. در واقع تصاویر می‌توانند احساسات مخاطبان را به شدت تحت تأثیر قرار دهند و خبر را حتی اگر کم‌اهمیت باشد به موضوعی مهم تبدیل کند.

نعمتی انارکی می‌گوید: یک تکنیک مهم دیگری که رسانه‌ها استفاده می‌کنند و تأثیرگذار هم هست، تکنیک ایجاد حس فوریت است که یک رسانه با استفاده از عباراتی مانند فوری، وضعیت خطرناک یا بی‌سابقه حس فوریت را ایجاد می‌کند که نتیجه آن ایجاد اضطراب خواهد بود. ساخت داستان‌های انسانی و تمرکز بر آن‌ها نیز تکنیکی است که باعث می‌شود مخاطب با خبر همذات‌پنداری کند و آن را مهم‌تر از آنچه هست در نظر بگیرد.

وی با اشاره به روشی دیگر یعنی استفاده از آمار و داده‌ها اظهار کرد: استفاده از آمار و داده‌ها روش دیگری است و داده‌ها و آماری که تحریف‌شده و یا ساختگی‌اند و توسط رسانه‌ها انتشار می‌یابد، باعث می‌شود مخاطب آن آمار و اطلاعات را بعضاً در ظاهری علمی و معتبر بپذیرد. همچنین ایجاد تضاد و درگیری و برجسته‌کردن این تضادها از دیگر تکنیک‌هاست که می‌تواند خبر را جذاب سازد، این تکنیک باعث می‌شود مخاطب احساس کند که خبر مهم‌تر و جدی‌تر از آنچه هست، می‌باشد.

کارشناس حوزه رسانه ادامه داد: تکنیک‌های بسیار زیادی را می‌توان اشاره کرد که در نهایت، این تکنیک‌ها نشان می‌دهند چگونه رسانه‌ها می‌توانند با استفاده از ابزارهای روانشناختی و رسانه‌ای، اخبار را به گونه‌ای ارائه دهند که بر افکار عمومی تأثیر بگذارند، حتی اگر محتوای خبر چندان مهم یا واقعی نباشد.

وی تصریح کرد: مقابله با اخبار زرد و دروغین و همچنین استفاده از تکنیک‌های تولید خبر برای انتشار اخبار واقعی و اثرگذار، نیازمند آگاهی، آموزش و انتخاب استراتژی‌های هوشمندانه است؛ به عنوان مثال آموزش سواد رسانه‌ای مخاطبان که قدرت تشخیص اخبار واقعی از اخبار جعلی و زرد را داشته باشند در مقابله با اخبار زرد اثرگذار است. این آموزش‌ها و شناخت دادن به مخاطبان باید متمرکز بر آگاهی بخشی به مخاطب نسبت به تکنیک‌های رسانه‌ای، تحلیل منابع خبری و بررسی صحت اطلاعات باشد. باید نسبت به استفاده از ابزارهای آنلاین برای بررسی صحت اخبار و منابع، مانند سایت‌های Fact-Checking ها مطلع شوند و این کار با استفاده از منابع معتبر امکان پذیر می‌شود، در واقع ایجاد پلتفرم‌های فکت‌جو و تشویق مخاطبان به استفاده از آن‌ها یکی از این راه‌ها است.

تعامل با مخاطب، مشارکت در تولید خبر

نعمتی انارکی افزود: شاید مهم‌ترین اصل در مقابله با اخبار دروغ و زرد تشویق مخاطب به تفکر انتقادی است؛ مخاطب اگر با تفکر انتقادی آشنا باشد، بی‌شک از پذیرش کورکورانه هر مطلبی خودداری می‌کند.

وی گفت: افشای تکنیک‌های رسانه‌ای و آشکارسازی این تکنیک‌ها که رسانه‌ها برای دستکاری اخبار استفاده می‌کنند، به مخاطب شناخت می‌دهد تا کمتر تحت تأثیر قرار گیرند.

عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما اظهار کرد: رسانه‌ها از این تکنیک‌ها می‌توانند برای انتشار اخبار واقعی و اثرگذار نیز استفاده کنند؛ مثلاً باتوجه به ساختاردهی درست خبر که در آن اخبار واقعی به گونه‌ای که اهمیت آن‌ها محسوس باشد به همراه حجمی از اطلاعات و جزئیات و نیز تمرکز بر جنبه‌های مثبت و سازنده خبر و ارائه راه‌حل‌های عملی برای مشکلات به مخاطب انعکاس داده می‌شود. همچنین اگر ضروری باشد که در خبر از زبان احساسی استفاده شود، بهتر است برای ایجاد همدلی باشد چراکه استفاده از زبان احساسی برای برانگیختن همدلی در بیان داستان‌های انسانی واقعی برای جلب توجه مخاطب مؤثر است.

وی با اشاره به تکنیک تکرار خبر ادامه داد: این نکته را تاکید می‌کنم که تکرار اخبار مهم برای افزایش آگاهی عمومی و تأکید بر اهمیت آن‌ها در درک بهتر موضوع توسط مخاطب اهمیت دارد مشروط بر آنکه تکرار خبر با افزودن اطلاعات تکمیلی و تحلیل و تفسیر همراه باشد و نه صرفاً تکرار حجمی خاص از اطلاعات.

نعمتی انارکی تصریح کرد: استفاده از تصاویر واقعی یکی دیگر از تکنیک‌های تأثیرگذار برای جلب توجه مخاطب به خبر است، آن هم تصاویری که واقعیت را به طور دقیق و بدون دستکاری نشان می‌دهند. همچنین استفاده از تکنیک‌هایی که حس مسئولیت را در مخاطب برانگیزد از دیگر تکنیک‌هاست، البته استفاده از این تکنیک باید به گونه‌ای باشد که مخاطب احساس کند می‌تواند در حل مشکلی که وجود دارد نقش آفرینی کند.

وی افزود: تکنیک دیگری که هم در جریان‌سازی منفی از آن استفاده می‌شود و هم می‌توان از آن برای جریان سازی مثبت استفاده کرد، ارائه آمار و داده‌ها در متن خبر است؛ آماری که معتبر و مستند باشند برای تقویت اعتبار خبر مفید خواهد بود. در خبر می‌توان از تکنیک استفاده از داستان‌های واقعی برای جلب توجه و همدلی مخاطب استفاده کرد که می‌تواند بسیار اثرگذار باشد و برای این منظور می‌توان از گفت‌وگو با افراد واقعی و بیان تجربیات آن‌ها بهره برد.

کارشناس حوزه رسانه گفت: شفافیت و پاسخگویی از دیگر راه‌های جلب توجه مخاطب خبر محسوب می‌شود، یعنی در خبر باید با شفافیت به موضوع پرداخت و پاسخگویی به سوالات مخاطبان نیز مد نظر باشد. برای این پاسخگویی هم باید عناصر خبر را دقیق پاسخ داد و هم باید در جایی که ضروری است یک مسئول پاسخگوی شبهات مربوط به حوزه عملکردش باشد، رسانه پاسخ لازم را از او بگیرد و منتشر کند که هم ایجاد شفافیت می‌کند و هم اعتبار رسانه را افزایش می‌دهد.

وی اظهار کرد: ایجاد تعامل با مخاطب یکی دیگر از راه‌هایی است که در جلب توجه مخاطب اثرگذار است، تشویق مخاطبان به مشارکت در بحث‌های مرتبط با اخبار و ارائه نظراتشان، این حس را که در تولید خبر مشارکت داشته‌اند را در آن‌ها پدید می‌آورد و حس می‌کنند که نقش آفرین بوده‌اند و نتیجه چنین تکنیک‌هایی توجه بیشتر مخاطبان به خبر خواهد بود.

نعمتی انارکی با بیان تکنیکی دیگر که بیشتر در رسانه‌های مکتوب از آن استفاده می‌شود، ادامه داد: ما در روزنامه نگاری انواع تیتر داریم که هر نوع آن کارکرد خاص خودش را دارد و می‌توانیم با بهره‌گیری از این تیترها توجه مخاطب را به متن خبر جلب کنیم.

به گزارش ایمنا، برای مبارزه با اخبار زرد و دروغین، باید شناخت رسانه‌ای مخاطبان را افزایش داد؛ باید آن‌ها را با تفکر انتقادی آشنا ساخت که تحت‌تأثیر هر مطلبی قرار نگیرند، بتوانند به بررسی و ارزیابی منابع بپردازند تا هر مطلبی را باور نکنند.

با این روش‌ها، می‌توان اخبار واقعی را به گونه‌ای ارائه داد که بر همه اقشار جامعه تأثیر بگذارد و آن‌ها را به اقدام مثبت ترغیب کند.

در دنیای امروز، رسانه‌ها نه تنها اطلاعات را منتقل می‌کنند، بلکه با استفاده از تکنیک‌های پیچیده و تأثیرگذار، بر ذهنیت و احساسات مخاطبان شکل می‌دهند. این تکنیک‌ها، که از طریق تکرار، انتخاب زاویه خاص خبر، و حتی استفاده از تصاویر و داده‌های گرافیکی و… صورت می‌گیرد، می‌توانند موضوعات ساده را به مسائل حیاتی تبدیل کنند یا حتی اخبار زرد را به دغدغه‌های عمومی بدل سازند.