به گزارش خبرگزاری ایمنا، جنوب لبنان، سرزمینی که اکتبر هر سال با برداشت زیتون و تولید روغن زیتون معطر می‌شد، اکنون به صحنه‌ای از محرومیت و اندوه تبدیل شده است؛ برای دومین سال پیاپی، درختان زیتون که زمانی نماد حیات و معیشت مردم این منطقه بودند، اکنون یا محصول بسیار اندکی داشته‌اند یا باری به درخت ننشسته است.
این وضعیت نابسامان نتیجه مستقیم حملات گسترده اسرائیل به لبنان است که نه تنها زمین‌های کشاورزی را ویران کرده، بلکه شیرازه زندگی و اقتصاد محلی را از هم گسیخته است. از ۸ اکتبر ۲۰۲۳ تا ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴، اسرائیل با انجام ۹,۸۹۱ حمله هوایی، فاجعه‌ای انسانی را رقم زده و منجر به کشته شدن ۳,۸۲۳ نفر و مجروح شدن ۱۵,۹۹۹ نفر شده است.
ابعاد این فاجعه با آوارگی بیش از ۱.۲ میلیون نفر، از جمله ۳۰۰,۰۰۰ کودک، گسترده‌تر شده است. بخشی از آوارگان در ششصد مدرسه دولتی که به پناهگاه تبدیل شده‌اند اسکان یافته‌اند و بیش از ۴۱۰,۰۰۰ نفر - شامل ۱۰۷,۰۰۰ شهروند لبنانی - به کشورهای همسایه پناه برده‌اند.
یکی از فاجعه‌بارترین حملات در ۲۹ سپتامبر در عین الدلب صیدا رخ داد که طی آن، بمباران یک ساختمان غیرنظامی به کشته شدن چهل و پنج نفر و زخمی شدن هفتاد تن انجامید. علاوه بر این، حملات عمدی به کادر درمانی و امدادی منجر به کشته شدن بیش از صد نفر از این افراد شده که هفتاد و دو نفر از آنها تنها از ۱۷ سپتامبر به بعد جان خود را از دست داده‌اند. این اقدامات خصمانه بخشی از راهبرد گسترده‌تر اسرائیل برای کنترل منابع طبیعی لبنان، به‌ویژه رودخانه راهبردی لیتانی محسوب می‌شود.
خسارت ۲.۵ میلیارد دلاری به بخش کشاورزی لبنان در حملات رژیم صهیونیستی / نابودی ۴۷ هزار درخت زیتون و ۶۴۳ هکتار جنگل بلوط
مریم رضا خلیل، استاد دانشگاه اسلامی بیروت، پژوهشگر و جامعه‌شناس سیاسی لبنانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: رژیم صهیونیستی در راستای استراتژی تهاجمی خود، بخش کشاورزی لبنان را به‌شدت مورد هدف قرار داده است. به‌عنوان نمونه، محصول زیتون که منبع اصلی درآمد بسیاری از خانواده‌های لبنانی است، آسیب جدی دیده است. بر اساس آمار سامانه ملی هشدار اولیه تا ژانویه ۲۰۲۴، بیش از ۴۷,۰۰۰ اصله درخت زیتون (معادل ۲۴ هکتار باغ زیتون)، ۲۲.۸ هکتار درختان مرکبات و موز و ۶۴۳.۴ هکتار درختان بلوط در پی حملات رژیم صهیونیستی از بین رفته‌اند؛ البته این آمار به‌روزرسانی نشده است، زیرا به دلیل گلوله‌باران مستمر، امکان دسترسی افراد و سازمان‌ها به این باغ‌ها وجود نداشته است.
وی ادامه داد: رژیم صهیونیستی در تهاجم به مناطق سبز و اراضی کشاورزی از تسلیحات متنوعی همچون فسفر سفید، بمب‌های آتش‌زا و گلوله‌های توپخانه بهره برده است. فسفر سفید به‌ویژه عامل مخرب‌تری در زرادخانه این رژیم بوده است، چراکه هنگام استفاده به‌عنوان سلاح، موجب سوختگی‌های عمیق و شدید می‌شود، در استخوان و عضله نفوذ می‌کند و پس از مداوای اولیه به‌طور مجدد شعله‌ور می‌شود؛ طبق گزارش دانشگاه آمریکایی بیروت، استفاده رژیم صهیونیستی از بمب‌های فسفر سفید تنها در اکتبر ۲۰۲۳ موجب دست‌کم ۱۳۴ آتش‌سوزی جنگلی شده و بیش از صد غیرنظامی را مجروح کرده است؛ فراتر از آسیب‌های جسمی، این سلاح خسارات زیست‌محیطی ماندگاری به‌جا می‌گذارد که ابعاد آن هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است.
این جامعه‌شناس لبنانی تصریح کرد: رژیم صهیونیستی علاوه بر فسفر سفید، از مهمات آتش‌زای دیگری نیز استفاده کرده است. این تسلیحات که برای ایجاد آتش‌سوزی طراحی شده‌اند، مناطق گسترده‌ای از محصولات و پوشش گیاهی را نابود می‌کنند. استفاده از این سلاح‌ها در زمین‌های سبز و محصولات کشاورزی تصادفی نیست. هدف پروژه شهرک‌نشینی-استعماری همواره برافروختن جنگ‌ها بوده است. امیخای فریدمن، خاخام ارتش رژیم صهیونیستی، در نوامبر خطاب به سربازانی که آماده ورود به غزه می‌شدند، گفت: «این سرزمین متعلق به ماست، تمام سرزمین، از جمله غزه و لبنان.» مواد آتش‌زایی که این رژیم به کار می‌برد، آشکارا برای نابودی محصولات، انجام نسل‌کشی زیست‌محیطی و از بین بردن معیشت کسانی است که مهم‌ترین لایه محافظتی برای مقاومت در برابر اشغال را تشکیل می‌دهند.
وی افزود: جنوب لبنان نقش بسیار مهمی در تولیدات کشاورزی این کشور ایفا می‌کند. این منطقه ۳۸ درصد از زیتون کشور و ۲۲ درصد از مرکبات و سایر میوه‌های لبنان را تأمین می‌کند. نسل‌های متمادی از ساکنان جنوب به زمین‌های خود رسیدگی کرده‌اند و محصولات آن را برای تغذیه خانواده‌هایشان، جوامع محلی و کل کشور برداشت کرده‌اند؛ حملات هوایی رژیم صهیونیستی نه‌تنها این کشاورزان و خانواده‌هایشان را آواره کرده، بلکه اکوسیستم کشاورزی در جنوب لبنان را نیز مختل کرده است. این حملات با مجبور کردن کشاورزان به ترک زمین‌هایشان، منجر به کاهش شدید تولید محصولات ضروری برای اقتصاد لبنان شده است.
استراتژی اسرائیل: تخریب سیستماتیک معیشت مردم لبنان و بی‌ثبات‌سازی ساختار اجتماعی-اقتصادی برای کنترل آینده منطقه
رضا خلیل، در تشریح وضعیت کنونی لبنان اظهار کرد: رژیم اشغالگر قدس علاوه بر وارد کردن خسارت‌های زیست‌محیطی، به دنبال فلج کردن اقتصاد لبنان است. بخش کشاورزی این کشور که تضمین‌کننده درجه‌ای از خودکفایی است، به دلیل وجود مهمات عمل نکرده و خسارت‌های ناشی از عوامل شیمیایی، برای سال‌های متمادی غیرقابل استفاده خواهد بود.
وی اضافه کرد: جنوب لبنان که هنوز از تأثیرات چندین دهه مین‌های زمینی و مهمات عمل نکرده باقی‌مانده از اشغال اسرائیل در سال ۲۰۰۰ و جنگ جولای ۲۰۰۶ رنج می‌برد، علی‌رغم پیشرفت‌های تدریجی اقتصادی و اجتماعی، اکنون با موج جدیدی از حملات مواجه شده که تلاش‌های بازسازی را تهدید می‌کند. تخریب و آلودگی زمین‌های کشاورزی، امکان کشت در فصل‌های آینده را نیز از بین برده و در مجموع، خسارتی معادل ۲.۵ میلیارد دلار به بخش کشاورزی لبنان وارد کرده است.
استاد دانشگاه اسلامی بیروت تصریح کرد: تأثیرات جنگ فراتر از بخش کشاورزی، سایر حوزه‌های حیاتی اقتصاد لبنان را نیز متأثر ساخته است. کسب‌وکارهای کوچک که ستون فقرات جوامع محسوب می‌شوند، به‌شدت آسیب دیده‌اند. به عنوان نمونه، در فاصله هفته‌های دوم و سوم اکتبر، حمله به بازارهای نبطیه موجب تخریب ده‌ها کسب‌وکار کوچک شد.
وی تأکید کرد: اقدامات رژیم صهیونیستی با هدف بی‌ثبات‌سازی و تضعیف ساختار اجتماعی-اقتصادی لبنان از درون صورت می‌گیرد. این تخریب سیستماتیک معیشت‌ها نه یک خسارت جانبی، بلکه استراتژی عمدی برای مختل کردن بخش‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور و کنترل آینده منطقه است.
ابتکار عمل‌های محلی، پاسخی به خلأ حمایت دولتی از آوارگان در لبنان / مبارزه از طریق حمایت اجتماعی
رضا خلیل با بیان اینکه بحران آوارگان در لبنان با چالش‌های جدی روبرو شده است، اظهار کرد: دولت لبنان که با مشکلاتی همچون نبود رئیس جمهور، فروپاشی نهادهای دولتی و محدودیت اختیارات دولت سرپرست مواجه است، نتوانسته آمادگی کافی برای رسیدگی به نیازهای گسترده جمعیت آواره را فراهم کند. در این شرایط، ابتکار عمل‌های محلی متعددی برای پر کردن خلأ موجود شکل گرفته است؛ آشپزخانه‌های اجتماعی و فعالیت‌های همبستگی با تطبیق خود با نیازهای گروه‌های مختلف، مراکز و خانواده‌ها نقشی حیاتی ایفا کرده‌اند. در شرایط آوارگی طولانی‌مدت، رویکردها از تمرکز صرف بر تأمین کمیت غذا به سمت توجه به کیفیت، ارزش تغذیه‌ای و دسترسی‌پذیری تغییر یافته است که در این زمینه، تلاش‌های اجتماعی موفقیت چشمگیری داشته‌اند.
وی افزود: یکی از نمونه‌های موفق در این زمینه، طرح ابتکاری جنبش کشاورزی لبنان و مجمع اقدامات اجتماعی-اقتصادی (SEAC) است که با هدف بهبود دسترسی آوارگان داخلی به غذا، رویکردی جامع و محلی را در پیش گرفته است. این طرح با مشارکت کشاورزان خرده‌پا، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، کیفیت تغذیه‌ای غذاها را نیز ارتقا می‌دهد؛ زنجیره تأمین این جنبش از حمایت کشاورزان محلی آغاز می‌شود و با ارائه تخصص، بذرهای موروثی، نهاده‌های سازگار با محیط زیست و پشتیبانی در مراحل کاشت و برداشت، شامل مدیریت پایدار آب و روش‌های کشاورزی اکولوژیک، ادامه می‌یابد.
این جامعه‌شناس لبنانی گفت: در حال حاضر سه آشپزخانه اجتماعی این جنبش در بیروت روزانه بیش از ۱۶۰۰ وعده غذایی تهیه می‌کنند، همچنین این جنبش دارای آشپزخانه‌های اجتماعی دیگری در شهرهای مختلف است: عالیه با بیش از ۳۶۰ وعده غذایی روزانه، صور با ۲۱۰۰ وعده، صیدا با هزار وعده، و در طرابلس با تهیه ۴۰۰ وعده در شهر و ۸۰۰ وعده در اردوگاه پناهندگان نهر البارد. این مدل نه تنها دسترسی به غذای تازه و مغذی را تضمین می‌کند، بلکه با افزایش کنترل مردم بر تأمین غذا، به توانمندسازی آنها کمک کرده و همزمان معیشت کشاورزان محلی را نیز حفظ می‌کند.
«فزعه»؛ احیای سنت همبستگی فلسطینی در بحران آوارگان لبنان
وی در همین راستا خاطرنشان کرد: در شرایط کنونی لبنان، ابتکارات مردمی متعددی برای یاری‌رسانی به آوارگان جنوب لبنان و منطقه بقاع شکل گرفته است. یکی از برجسته‌ترین این ابتکارات، پروژه‌ای به نام «فزعه» است که به عنوان یک آشپزخانه اجتماعی در اردوگاه بداوی در شمال لبنان فعالیت می‌کند؛ این اردوگاه با مساحتی معادل یک کیلومتر مربع، میزبان صدها خانواده فلسطینی، سوری و لبنانی است که متأسفانه از دید بسیاری از سازمان‌های امدادرسان پنهان مانده‌اند.
رضا خلیل تصریح داشت: واژه «فزعه» ریشه در تاریخ مبارزات فلسطین دارد و به‌ویژه در جامعه کشاورزی فلسطین، نمادی از همبستگی و سازماندهی جمعی برای مقابله با چالش‌ها، مشکلات و بلایای طبیعی بوده است؛ این اصطلاح به معنای فراخوان برای ایجاد اتحاد میان جوامع کشاورزی در برابر هرگونه تهدید یا تجاوز خارجی است. در گذشته، از «فزعه» برای مقابله با مدیران عثمانی و مأموران مالیاتی استفاده می‌شد و بعدها در جریان شورش‌های عربی سال‌های ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ و دوران نکبت احیا شد؛ دورانی که هزاران فلسطینی در تلاش برای جلوگیری از پاکسازی قومی و نسل‌کشی توسط شهرک‌نشینان، در ورودی روستاهایشان به شهادت رسیدند؛ مفهوم «فزعه» با اصل کمک متقابل تکمیل می‌شود که در آن اولویت به ایجاد جبهه متحد، انسجام داخلی و همکاری‌های گروهی داده می‌شود. این همکاری‌ها شامل تقسیم وظایف در زمان‌های پرمشغله مانند فصل برداشت زیتون، ساخت خانه یا برگزاری مراسم ازدواج می‌شود.
فعالیت گسترده سازمان‌های مردمی و تشکل‌ها برای حمایت از آوارگان جنگی در لبنان
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی لبنان، سازمان‌ها و گروه‌های مردمی متعددی برای حمایت از آسیب‌دیدگان و آوارگان فعالیت می‌کنند، اظهار کرد: جنبش ضد نژادپرستی (ARM) با تمرکز بر کارگران مهاجر آسیب‌دیده در بیروت و سایر مناطق، خدمات حمایتی ارائه می‌دهد، همچنین «ائتلاف واکنش اضطراری مردمی» موسوم به Syrian Eyes با ارائه خدمات اساسی شامل غذا، اقلام ضروری و سرپناه موقت در شهرهای بیروت، طرابلس و منطقه بقاع، از جوامع سوری و فلسطینی پشتیبانی می‌کند. در این میان، مرکز Nation Station به عنوان یک آشپزخانه اجتماعی، روزانه غذای گرم برای آوارگان در مناطق مختلف بیروت تهیه و توزیع می‌کند.
استاد دانشگاه اسلامی بیروت ادامه داد: در اقدامی انسان‌دوستانه، غاده قصیر، متخصص پوست مقیم بیروت، با گشودن درهای مطب خود به روی آسیب‌دیدگان، خدمات متنوعی از جمله مشاوره رایگان جراحی ترمیمی برای مجروحان حملات هوایی، آموزش مراقبت از زخم و تأمین داروی رایگان برای آوارگان ارائه می‌دهد.
وی تصریح کرد: پس از حوادث ۷ اکتبر، گروهی از فعالان و دانشجویان در بیروت تحت عنوان جبهه آزادی فلسطین، با همکاری سایر گروه‌ها، جبهه هماهنگی مردمی (تنسیقیة شعبیة) را تشکیل داده‌اند؛ این جبهه متشکل از داوطلبانی است که بر پایه آگاهی سیاسی و کمک متقابل، به ویژه برای افرادی که از حمایت‌های نهادی محروم هستند، فعالیت می‌کنند؛ تنسیقیة با مشارکت گروه آشپزخانه مردمی، جبهه آزادی فلسطین و اتحادیه عمومی دانشجویان، به عنوان یک جبهه حمایت مدنی از آزادی فلسطین و مبارزه با صهیونیسم، تلاش می‌کند تا پایداری جمعیت آسیب‌دیده از جنگ را تقویت کند.
رضا خلیل گفت: اتحادیه عمومی دانشجویان با شعار «دانشجویان و کارگران علیه اشغال» و کلوب خودمختار کتاب (ABC) از طریق پروژه «غذا، نه بمب» ، به عنوان یک گروه چپ‌گرای بین‌المللی، در راستای ایجاد جامعه‌ای فراتر از چارچوب‌های سنتی دولتی فعالیت می‌کنند. تنسیقیه و پلتفرم دیجیتال الراویه، فهرست جامعی از ابتکارات اجتماعی را برای حمایت مردمی گردآوری کرده‌اند که شامل تأمین سرپناه، حمایت از آشپزخانه‌های اجتماعی می‌شود.
بنابرآنچه گفته شد، تهاجم رژیم صهیونیستی به لبنان، فراتر از خسارات انسانی و مادی، به تخریب سیستماتیک زیرساخت‌های اقتصادی و معیشتی این کشور منجر شده است؛ نابودی بخش کشاورزی با خسارتی معادل ۲.۵ میلیارد دلار، تخریب ۴۷ هزار درخت زیتون و ۶۴۳ هکتار جنگل بلوط، همراه با آوارگی بیش از ۱.۲ میلیون نفر، نشان‌دهنده عمق فاجعه‌ای است که این کشور با آن مواجه شده است؛ با این حال، شکل‌گیری شبکه‌های همبستگی مردمی و ابتکارات محلی مانند «فزعه»، آشپزخانه‌های اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد، نشان از مقاومت و همبستگی مردمی در برابر این تهاجم گسترده دارد.
