به گزارش خبرگزاری ایمنا، اگرچه زمین به کره آبی شهرت دارد و بیشتر سطح آن را آب پوشانده است، اما اغلب این آب‌ها غیرقابل استفاده بوده و منابع آب شیرین در زمین بسیار محدود است، چرا که آب شیرین به طور طبیعی در سطح زمین و عمدتاً در یخچال‌های کوهستانی و قطبی شمال و جنوب به صورت لایه‌های یخ ذخیره شده‌اند، به همین علت رشد سریع جمعیت و در کنار آن صنعت و کشاورزی و بهره‌برداری بیش از حد منابع آب شیرین، تغییرات آب و هوایی با ذوب بی‌موقع یخچال‌های طبیعی با تبخیر آب‌ها همگی موجب شده‌اند که بحران کمبود آب شیرین به یکی از مهمترین مشکلات بشر در سال‌های اخیر تبدیل شود.
دانشمندان بر این باورند گرم شدن زمین که بیشتر بر اثر انتشار گازهای گلخانه‌ای رو به افزایش بوده خسارات فراوانی را به ساکنان زمین وارد کرده است، زیرا به گفته آنان ذوب شدن توده‌های یخ تهدیدی برای توازن منابع گرم کننده جهان به شمار می‌آید، یخچال‌های طبیعی از آن جهت که حافظ توازن بین توده‌های یخ و ذوب شدن یخ‌ها محسوب می‌شود، اهمیت زیادی دارد و ذوب بیش از حد و سریع آنها سبب کاهش ذخایر آب تازه جهان در آینده خواهد شد، طبق تحقیقات این دانشمندان اصولاً هرسال کمتر از ۱۰ متر از قله‌ها و یخچال‌های طبیعی ذوب می‌شود؛ اما این میزان اکنون به حدود ۵۰ متر در سال رسیده است،
یخچال‌ها توده‌های بزرگی از یخ و برف است که در مناطقی با آب و هوا سرد و یخبندان تشکیل می‌شود، در این نوع مناطق ریزش برف بیش از مقدار ذوب و تبخیر آن است، هرچه از مناطق استوایی به نواحی قطبی نزدیک‌تر شویم به علت کم شدن درجه حرارت خورشید یخچال‌ها در ارتفاع کم‌تری تشکیل می‌شود، به همین علت زمانی که بخش عمده این یخچال‌ها با تغییرات آب و هوایی زمین در طول قرن حاضر ذوب شوند، بخش قابل توجهی از این منابع آبی از بین می‌رود.
این مسائل حکایت از آن دارد که بیان ارزش این منبع حیاتی برای همه، کاملاً ضروری است، زیرا زمانی یک منبع برای ما مهم است و حفاظت و مراقبت از آن را در عمل دنبال می‌کنیم که برای آن، ارزش حقیقی قائل باشیم، به طوری که آب شیرین، تعدیل آب و هوا، وجود منابع معدنی و غذایی، و چشم‌اندازهای زیبا و بدیع، جملگی از نعمت‌هایی هستند که انسان به واسطه کوه از آنها برخوردار می‌شود، چرا که بیشتر رودخانه‌های مهم از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند و بیش از نیمی از آبی که انسان‌ها نیاز دارند، از کوه‌ها به دست می‌آید، اما تغییرات آب‌وهوایی، شیوه‌های کشاورزی ناپایدار، استخراج معادن تجاری آسیب‌های سنگینی به کوهستان وارد می‌کند و کاهش ذخایر برفی منابع اصلی آب شیرین و یخچالی در کوهستان‌ها باعث خشک شدن رودها و تالاب‌ها، از بین رفتن مراتع و کاهش محصولات کشاورزی می‌شود.
بنابراین روز جهانی آب سال ۲۰۲۵، مصادف با دوم فروردین سال ۱۴۰۴ با شعار "حفاظت از یخچال‌های طبیعی" حاوی پیام بسیار مهمی است، چرا که این یخچال‌ها بخش عمده‌ای از ذخایر آب آشامیدنی جهان را تشکیل می‌دهد و از طرفی با افزایش سرعت ذوب یخچال‌ها، عمق دریاها نیز افزایش می‌یابد و بسیاری از مناطق ساحلی غرق می‌شود. از این‌رو برای شناخت بیشتر پدیده ذوب یخچال‌ها و بررسی پیامدها و مشکلات حاصل از آن با صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای کشور گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: تغییر اقلیم چه پیامدهایی بر وضعیت آب و هوایی کشورها و ذوب یخچال‌ها دارد؟
ضیائیان: شکل‌گیری پدیده تغییرات اقلیمی طی پنج دهه اخیر در دنیا، منجر به وقوع یکسری اتفاقات در بیشتر کشورها شده است، به طوری که در مناطق خشک و نیمه خشک آنچه که رخ می‌دهد افزایش تعداد سال‌های خشک، تغییر نوع بارش‌ها، کاهش حجم یخچال‌های یخ در کوهستان‌ها است.
از سوی دیگر تغییر اقلیم می‌تواند الگوهای بارش را به طور قابل توجهی تغییر دهد، در همان سال‌هایی که خشکسالی حاکم است، تعداد دفعات وقوع بارش‌های حدی افزایش پیدا می‌کند، برای نمونه با وجود خشکسالی‌ها طی مدت زیادی هیچ‌گونه بارشی پیش‌بینی نمی‌شود، اما در چند ساعات با بارش‌های شدید در بعضی از مناطق با وقوع سیلاب‌های شدید روبه‌رو خواهیم شد، بارش حدی یکی از مهمترین مخاطرات جوی و از جمله پیامدهای تغییر اقلیم در کشورهای دارای آب و هوای خشک تا نیمه خشک است، از این‌رو شدت وقوع سیلاب‌ها نیز با تشدید تغییرات اقلیمی روند افزایش دارد، بنابراین در چنین شرایطی مباحث مدیریت منابع آبی، کم مصرفی، رعایت صرفه‌جویی و تغییر الگوی بهینه مصرف امری ضروری است.
ایمنا: دلایل تأثیرات تغییرات اقلیم بر تغییر الگوی بارشی چیست؟
ضیائیان: موضوعات تغییرات اقلیم مرتبط به یکسال اخیر نیست بلکه مباحث بلندمدتی است که اکنون بیشتر کشورهای جهان با پدیده‌های آن روبه‌رو شده است که مطابق برآوردها و پیش‌بینی‌ها طی دهه‌های آینده این وضعیت بحران‌تر خواهد شد، به طوری که رویدادهای سال گذشته ناشی از فعل و انفعالات جوی است که در سیاره زمین اتفاق افتاده و تغییرات اقلیم یک منشأ برای وقوع این اتفاقات بلندمدت شناخته می‌شود.
در چنین شرایطی در سال گذشته کشور ما یکی از سال‌های کم بارش را تجربه کرد، به طوری که مناطق زاگرس میانی بارش‌های پایین‌تر از نرمال را ثبت کردند، چرا که پیوندهای جوی به گونه‌ای نبود که تغییرات رطوبت مطلوبی بر زاگرس داشته باشد و بارش‌های زمستانه خوبی گزارش و درج شود.
ایمنا: وضعیت بارش‌های بهاری چگونه خواهد بود؟
ضیائیان: مطابق پیش‌بینی‌ها بارش‌هایی که از روز گذشته یکم فروردین سال ۱۴۰۴ در کشور آغاز شده، بارش‌های خوبی است، به طوری که در استان چهارمحال و بختیاری ۷۰ میلی‌متر و کوهرنگ ۶۰ میلی‌متر بارندگی گزارش و ثبت شده است، براساس پیش‌بینی‌ها و داده‌های هواشناسی طی امروز و فردا وضعیت بارش‌ها در مناطق زاگرس مرکزی به ویژه استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری در حد نرمال خواهد بود.
ایمنا: آیا تغییرات اقلیمی بر کاهش بارندگی کشورهای همسایه تأثیرگذار بوده است؟
ضیائیان: این بررسی‌ها بیشتر با کشور ترکیه مقایسه می‌شود، اما این قیاس به هیچ عنوان امری منطقی و صحیح نیست، چرا که مطابق با موقعیت جغرافیایی و انحصار این کشور در دریای مدیترانه و دریای سیاه شرایط آب و هوایی در عرض‌های بالاتر با رطوبت بالا، هوای خنک‌تر، بارش‌های طبیعی و بلندمدت و اقلیم مناسب از طول هزاران سال گذشته تاکنون بر روی منطقه حاکمیت دارد، به طوری که متوسط بارندگی‌های بلندمدت آن بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلی‌متر حدود سه برابر متوسط ۳۰۰ میلی‌متری بارش‌های کشور ما است.
ایمنا: با توجه به تغییرات اقلیم و شدت خشکسالی‌ها وضعیت منابع آبی را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
ضیائیان: براساس پدیده‌های تغییرات اقلیمی انتظار داریم طی ۵۰ سال آینده میزان تعداد سال‌های خشک بیش از ترسالی باشد، البته به این معنا نیست که سال‌های پربارشی نداشته باشیم و به هیچ‌وجه با بارندگی روبه‌رو نباشیم، اما روند بارش‌ها به‌گونه‌ای است که در مناطق شمالی با بارش کمتر از نرمال و در نواحی جنوب شرق کشور احتمالاً بیشتر با بارش‌های نامناسب خارج از فصل و سیلابی با خسارت‌هایی مواجه خواهیم بود که به جبران کمبود منابع آبی کمک نخواهد کرد.
ایمنا: اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری تا چه میزان بر تأمین منابع آبی تأثیرگذار است؟
ضیائیان: با توجه به اقلیم و موقعیت خشک و نیمه خشک کشور روش‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری مناسب‌ترین راهکار برای تأمین منابع آبی است، چرا که از هزاران سال گذشته پیشینیان ما برای تأمین آب مورد نیاز خود به حفر قنوات و ذخایر آب‌های زیرزمینی گرایش داشته‌اند.
لازم است بدانیم به دلیل موقعیت جغرافیایی کشور، موضوع تبخیر منابع آبی بسیار در سطح بالایی قرار دارد، بنابراین آبی که در پشت سدها جمع‌آوری می‌شود با تبخیر بیشتری روبه‌رو است و این به معنای از دست دادن بخش عمده‌ای از آب‌ها است، از این‌رو احداث قنات با تقویت آب‌های زیرزمینی از طریق روش‌های آبخوان‌داری با کاهش تبخیر آب مهم تلقی می‌شود.
ایمنا: راهکارهای سازگاری با کم آبی چیست؟
ضیائیان: سناریوهای اقلیمی نشان می‌دهد که در دهه‌های آینده تعداد سال‌های خشک ما بیشتر خواهد شد، اما روش‌های که در دنیا پیگیری می‌شود منجر به کاهش مصرف، مدیریت منابع آبی، بازچرخانی آب طی ۸ مرحله حتی در مجتمع‌های مسکونی، جلوگیری از هدررفت آب در لوله‌های فرسوده، تغییر الگوی مصرف در کشاورزی با روش‌های بذرهای اصلاح شده و کاشت گیاهان با الگوی رعایت کشت و آب و هوایی سالانه بسیار حائز اهمیت است.
به گفته پژوهشگران و محققان اگر چه بیش از ۷۰ درصد از سطح کره زمین با آب پوشیده شده است، اما کمتر از سه درصد از آن آب شیرین است، از این حجم حدود ۷۹ درصد به قله‌های یخی تعلق دارد، ۲۰ درصد آن آب‌های زیرزمینی است که به راحتی قابل دسترسی نیست، با این وجود در سراسر جهان، بسیاری آب شیرین را به راحتی هدر می‌دهند، بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، حدود ۲.۱ میلیارد نفر از مردم جهان، از کمبود یا فقدان دسترسی به آب شیرین، رنج می‌برند. امروزه بسیاری از مناطق جهان با توجه به سرعت رشد جمعیت و افزایش روزافزون در مقدار آبی که یک نفر استفاده می‌کند، با دشواری‌هایی روبه‌رو هستند، از این‌رو انتظار می‌رود بر اساس برآوردهای جهانی طی ۵۰ سال آینده شمار روزافزونی از مناطق جهان با بحران کمبود آب مواجه خواهند شد، لذا این موضوع توجه جهانیان را به خود معطوف ساخته است و در عصر کمبود منابع آبی «آب به عنوان عامل کلیدی در توسعه پایدار» دستور کار کنفرانس محیط‌زیست و توسعه شناخته شد.
