علیرضا مبصر؛ گروه بین الملل: در میانه بحران ژئوپلیتیکی اوکراین و تداوم بی‌ثباتی در زنجیره تأمین جهانی، مذاکرات اخیر میان روسیه و ایالات متحده، که با محوریت احیای «ابتکار دریای سیاه» و تضمین امنیت کشتیرانی در ریاض برگزار شده، بار دیگر امیدها به کاهش تنش‌ها و بازگشت ثبات نسبی به اقتصاد جهانی را زنده کرده است. این مذاکرات، به ابتکار دونالد ترامپ و با همراهی پوتین و با حضور میانجی‌گرانه عربستان سعودی، نه‌تنها ابعاد سیاسی و امنیتی دارد، بلکه پیامدهای آن برای بازار انرژی و تورم جهانی، به‌مراتب عمیق‌تر و چندلایه‌تر است.
در صورت تحقق آتش‌بس و بازگشت روسیه به مسیر صادرات گسترده انرژی، شاهد افزایش عرضه نفت و گاز در بازارهای بین‌المللی خواهیم بود؛ عاملی که می‌تواند در کوتاه‌مدت باعث تعدیل قیمت‌ها و ایجاد فضای سنتیمنتال منفی در بازار انرژی شود. اما این آرامش بالقوه، در بستری از بی‌اعتمادی استراتژیک میان اروپا و روسیه قرار دارد؛ جایی که سرمایه‌گذاری‌های فزاینده دفاعی اروپا و شکاف‌های ژئوپلیتیکی، خطر بازگشت تنش‌ها و نوسانات قیمتی را در افق بلندمدت زنده نگه می‌دارد.
در چنین وضعیتی، بازار انرژی در تقاطع میان «امید به صلح» و «خطر بازگشت درگیری» قرار گرفته است؛ وضعیتی که هرگونه پیش‌بینی را دشوار کرده و ریسک تصمیم‌گیری در بازارهای جهانی را افزایش داده است. این مقاله با هدف تحلیل دقیق این تحولات، به بررسی پیامدهای احتمالی مذاکرات ریاض بر عرضه جهانی انرژی، انتظارات تورمی و چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در بازارهای کالایی می‌پردازد.
آیا بازگشت نفت و گاز روسیه به معادلات جهانی در کمین است؟
یکی از مهم‌ترین تبعات احتمالی توافق، افزایش صادرات نفت و گاز روسیه به بازارهای جهانی است. با توجه به اینکه تحریم‌های رسمی غرب صادرات انرژی روسیه را به‌طور کامل متوقف نکرده‌اند، اما محدودیت‌های ثانویه (در حوزه بیمه، پرداخت و لجستیک) باعث کند شدن روند صادرات شده است. حالا در صورت تسهیل این موانع، می‌توان انتظار داشت که حجم قابل توجهی از نفت و گاز روسیه مجدداً به بازار جهانی تزریق شود.
بازار نفت در اثر وقایع سیاسی و اقتصادی در روزهای اخیر همچون تعرفه های واردات ایالات متحده، احتمال شکل گیری آتش بس بین اوکراین و روسیه تحت فشار قرار گرفته است
این اتفاق، در کوتاه‌مدت می‌تواند یک سنتیمنتال منفی برای بازار نفت ایجاد کند؛ به‌ویژه در شرایطی که بازار همچنان با نگرانی‌هایی درباره مازاد عرضه در سال ۲۰۲۵ روبه‌روست. معامله‌گران بازار انرژی، احتمالاً از این فضای روانی بهره‌برداری کرده و موقعیت‌های فروش (Short) خود را افزایش خواهند داد، که ممکن است قیمت‌ها را موقتاً تحت فشار قرار دهد.
احتمال بازگشت تقابل میان اروپا و روسیه در بلند مدت
با وجود خوش‌بینی اولیه نسبت به روند صلح، واقعیت ژئوپلیتیکی به سادگی تغییر نمی‌کند. اروپا همچنان یکی از طرف‌های اصلی تقابل با روسیه باقی می‌ماند. با توجه به تداوم سرمایه‌گذاری کشورهای اروپایی در زیرساخت‌های دفاعی، از جمله افزایش بودجه‌های نظامی و تنوع‌بخشی به منابع انرژی، می‌توان گفت که فضای استراتژیک میان اروپا و روسیه همچنان خصمانه باقی خواهد ماند. در چنین شرایطی، حتی اگر صادرات انرژی روسیه به شکل موقت افزایش یابد، بازارها همچنان با نااطمینانی بلندمدت مواجه خواهند بود. این نااطمینانی‌ها می‌تواند نوسان قیمتی در بازار نفت ایجاد کرده و از ثبات عرضه در آینده جلوگیری کند. به عبارت دیگر، هر توافق کوتاه‌مدتی با روسیه، اگر فاقد تضمین‌های بلندمدت باشد، صرفاً می‌تواند نقش مُسکن را ایفا کند.
کاهش فشار بر تورم جهانی در صورت شکل گیری آتش بس!
در صورت احیای صادرات غلات از اوکراین و همچنین تسهیل صادرات کودهای شیمیایی و مواد غذایی از سوی روسیه، بازار جهانی کالاهای اساسی با یک شوک مثبت عرضه‌ای مواجه خواهد شد. این تحول می‌تواند به سرعت در قیمت جهانی کالاهایی همچون گندم، ذرت، جو، روغن نباتی و کودهای کشاورزی تأثیرگذار باشد؛ چرا که اوکراین و روسیه به‌طور سنتی نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی جهانی ایفا می‌کنند، به‌ویژه برای اقتصادهای وابسته در خاورمیانه، آفریقا و جنوب آسیا که تاثیر پذیری بسیاری دارند.
کاهش قیمت این کالاها نه‌تنها در کاهش مستقیم نرخ تورم جهانی مؤثر خواهد بود، بلکه می‌تواند فشار را از دوش دولت‌ها در سیاست‌گذاری پولی نیز بردارد. بانک‌های مرکزی در بسیاری از اقتصادهای نوظهور، که در سال‌های اخیر ناچار به افزایش نرخ بهره برای مهار تورم وارداتی شده‌اند، ممکن است با کاهش تورم غذایی، فضای بیشتری برای تسهیل سیاست‌های پولی و حمایت از رشد اقتصادی پیدا کنند.
از سوی دیگر، کاهش قیمت نهاده‌های کشاورزی به‌ویژه کودهای شیمیایی، می‌تواند به کاهش هزینه‌های تولید در بخش کشاورزی جهانی منجر شود؛ امری که هم در تأمین داخلی کشورها نقش دارد و هم در قیمت تمام‌شده مواد غذایی برای مصرف‌کننده نهایی. این کاهش هزینه‌ها، در نهایت به افزایش قدرت خرید طبقات کم‌درآمد و بهبود شاخص‌های رفاه در کشورهای کم‌برخوردار منجر خواهد شد.
در چنین فضایی، بازار جهانی کالاهای اساسی همچنان درگیر یک «هزارتوی ناپایدار میان عرضه و ژئوپلیتیک» خواهد بود؛ رقابتی که سرنوشت تورم جهانی و امنیت غذایی صدها میلیون نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد
با این حال، باید با دیده تردید به پایداری این روند نگاه کرد. سابقه شکست توافقات مشابه، خروج یک‌جانبه روسیه از ابتکار غلات در سال ۲۰۲۳ و همچنین پیچیدگی منافع سیاسی و امنیتی بازیگران منطقه‌ای و جهانی، نشان می‌دهد که هیچ تضمینی برای تداوم این وضعیت وجود ندارد. هرگونه تنش جدید یا حمله به زیرساخت‌های حیاتی اوکراین، می‌تواند صادرات را مجدداً مختل کرده و قیمت‌ها را در مسیر معکوس قرار دهد.
