به گزارش خبرگزاری ایمنا، مطالعه افکار عمومی و شناخت آن، از دیرباز مورد توجه بوده است و با توجه به تأثیر افکار افراد یک جامعه و نگرش آنها به یک موضوع بر تصمیم‌گیری‌های بعدی، انجام نظرسنجی‌ها یکی از ابزار مطالعه افکار عمومی محسوب می‌شود؛ در واقع نظرسنجی‌ها با اهدافی خاص طراحی می‌شود و نتیجه آنها، تصمیم‌گیری‌های بعدی را شکل می‌دهد.
نظرسنجی‌ها بر اساس علم و اصولی ویژه انجام و معیارهای ویژه‌ای برای آنها در نظر گرفته می‌شود، اما برخی افراد بدون در نظر داشتن معیارهای یک نظرسنجی علمی و تأثیرات آن، اقدام به انتشار نظرسنجی‌هایی می‌کنند که می‌تواند جهت‌دهی نادرستی را در جامعه ایجاد کند.
طی روزهای اخیر نیز با توجه به تب و تاب انتخابات، شاهد برخوردهای قانونی با افرادی بوده‌ایم که با انتشار اطلاعات نادرست و نظرسنجی‌های جعلی قصد جهت‌دهی به افکار عمومی را داشته‌اند و در همین رابطه و برای مقابله با این چالش داوود معظمی گودرزی، رئیس پلیس فتای تهران بزرگ در روزهای گذشته اظهار کرد: تیم‌های رصد پلیس فتا از مدت‌ها قبل اقدامات خود در فضای مجازی را آغاز کرده است و با تخلفاتی که در این حوزه مشاهده کنند برخورد خواهند کرد؛ در مواردی مانند انتشار اطلاعات نادرست یا هرگونه توهین، تحقیر و تخریب شخصیتی، نظرسنجی‌های جعلی، دعوت به تحریم انتخابات، اگر تیم‌های رصد با موردی مواجه شوند، اقدام به برخورد با افراد متخلف خواهند کرد.
وی با بیان اینکه یکی از مصادیق بداخلاقی‌ها و تخلفات انتخاباتی که در این دوره شاهد افزایش آن هم هستیم، انتشار نظرسنجی‌های جعلی یا دستکاری نظرسنجی‌هاست، افزود: بازنشر و انتشار نظرسنجی‌ها یا نظرسازی کاذب که از مجاری غیررسمی انعکاس پیدا می‌کند و مبدا آن مشخص نیست، در خصوص انتخابات یا نامزدهای انتخاباتی یا انتشار مطالب علیه نامزدها جرم است و پلیس با این موارد برخورد خواهد کرد.
رئیس پلیس فتای تهران بزرگ گفت: در روزهای اخیر پلیس فتای تهران بزرگ، با فعالیت‌های مشکوکی در این زمینه مواجه شد که بعضی از این کانال‌ها با هدف حمایت از نامزد مدنظر خود اقدام به ایجاد نظرسنجی جعلی و انتشار نتایج این نظرسنجی‌های جعلی در فضای مجازی کرده بودند.
معظمی گودرزی با اشاره به اینکه این افراد نظرسنجی‌های جعلی به نقل از «یک مؤسسه معتبر» یا «یک نهاد رسمی» که برخلاف روش‌های علمی نظرسنجی انجام شده بود را منتشر کرده بودند، خاطرنشان کرد: نه تنها این نظرسنجی‌ها هیچ منبع و جامعه آماری مشخصی نداشتند، بلکه آرای نامزدها را نیز به نفع نامزد موردنظر خود جابه‌جا کرده بودند.
وی ادامه داد: برخی نیز با سوءاستفاده از قابلیت‌های ربات‌های تلگرامی، ربات را روی نام نامزد مورد حمایت خود تنظیم کرده و از این طریق آرای این فرد را افزایش داده بودند تا پس از آن نتایج این نظرسنجی را به عنوان نظر مردم در فضای مجازی منتشر کنند.
رئیس پلیس فتای تهران بزرگ اقدام دیگر دلالان سایبری در حوزه انتخابات را نیز مربوط به ایجاد نظرسنجی‌های جهت‌دار و توهین‌آمیز دانست و خاطرنشان کرد: تعدادی از این افراد نیز به دلیل انتشار نظرسنجی‌های موهن شناسایی شدند که در گزینه‌های نظرسنجی از عناوین نامناسب برای برخی از نامزدها استفاده کرده بودند یا گزینه‌های نظرسنجی را به گونه‌ای طراحی کرده بودند که مردم را به سمت مشارکت نکردن در انتخابات سوق دهند و به عبارتی موجب دلسرد شدن مردم از نتایج شود.
معظمی گودرزی با تاکید بر اینکه انتشار و بازنشر هرگونه محتوای توهین‌آمیز و یا محتوای به منظور تشویق، تحریک یا ترغیب در خصوص کاهش و تحریم مشارکت دارای معاذیر قانونی است، گفت: پلیس فتا به عنوان متولی برقراری امنیت و آرامش مجازی مردم اجازه نخواهد داد که افراد سودجو و فرصت طلب با بهانه‌ها و اهداف واهی اقدام به ایجاد ناامنی در این فضا کنند.
نظرسنجی به چه معنی است؟
برخی افراد بدون داشتن آگاهی از معیارهای مورد توجه، تنها به صرف داشتن مخاطب در فضاهای مختلف به خصوص فضاهای مجازی اقدام به انتشار محتواهایی تحت عنوان نتایج نظرسنجی می‌کنند که محتواهای منتشر شده بدون هیچ‌گونه پشتوانه علمی است که در این باره علیرضا شریفی یزدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده خانواده وابسته به پژوهشگاه مطالعات تعلیم و تربیت، عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران و عضو انجمن روانشناسی اجتماعی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: در روش تحقیق، بخش‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها، موضوع نظرسنجی است؛ در واقع نظرسنجی به معنای در نظر گرفتن تعدادی گزینه مشخص و سوال‌های بسته پاسخ در خصوص بعضی مسائل خاص است که در این روند، جامعه آماری به عنوان جمعیت نمونه بر اساس بعضی اصول و معیارهایی در نظر گرفته می‌شوند.
وی با بیان اینکه در واقع جمعیت نمونه انتخاب شده تا حد بسیاری معرف جامعه بزرگ‌تر خواهد بود و نظر این جامعه آماری به جامعه بزرگ‌تر تعمیم داده و نتیجه حاصل شده با ضریبی خطا اعلام می‌شود که هر چه ضریب خطا پایین‌تر باشد، نتایج اعلام شده دقیق‌تر است، می‌افزاید: نتایج نظرسنجی‌های انجام شده بر اساس موضوع مورد بررسی در اختیار شرکت‌ها، مدیران، مسئولان و تصمیم‌سازان قرار می‌گیرد.
عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران بر مبنایی نتایج به دست آمده از نظرسنجی‌ها می‌توان متوجه شد که توده افراد یک جامعه در خصوص یک موضوع چه دیدگاه و نظری دارند، تصریح می‌کند: موضوع نظرسنجی با این اقدام که در یک صفحه مجازی با تعدادی فالوور یک سوال مطرح شود و فالوورها به آن پاسخ یا واکنش نشان دهند، متفاوت است.
شریفی یزدی ادامه می‌دهد: در روند یک نظرسنجی، حجم نمونه یا جمعیت مخاطب آماری باید مشت، نمونه خروار باشد و این در صورتی است که نظرسنجی‌های انجام شده در فضاهای مجازی و صفحه‌های اجتماعی برای افرادی است که به طور روزانه درگیر این فضا هستند، تلفن همراه و اینترنت دارند و صفحه مطرح‌کننده سوال، مورد علاقه آنها است و این موضوعات، معیاری برای انجام نظرسنجی قابل اتکا نیست و جامعه آماری نیز مشت، نمونه خروار محسوب نمی‌شود.
نظرسنجی‌های برگزار شده در صفحات مجازی افراد، فاقد اعتبار علمی است
وی با تاکید بر اینکه نظرسنجی‌های برگزار شده در صفحات مجازی افراد اعتبار علمی ندارد، می‌گوید: گاهی اوقات برخی با داشتن اهدافی خاص، به جای نظرسنجی، نظرسازی می‌کنند، در واقع تلاش این افراد در این خصوص است که دیدگاه خود را با فعل و انفعالات آماری به جامعه تحمیل کنند و نظر خود را به تعداد بسیاری از افراد یک جامعه تعمیم دهند که این موارد نیز از نظر علمی، بدون اعتبار است.
عضو هیئت علمی پژوهشکده خانواده وابسته به پژوهشگاه مطالعات تعلیم و تربیت اضافه می‌کند: افرادی که به جای نظرسنجی، نظرسازی می‌کنند، به دنبال اهداف خاصی هستند، اما در این میان تعداد دیگری نیز تصور می‌کنند که نتیجه حاصل شده از پاسخگویی افراد به یک سوال در صفحه مجازی آنها، نظر تمام یا قشر اکثریت جامعه است.
شریفی یزدی با بیان اینکه برخی افراد نیز تحت تأثیر نظرسازی‌های انجام شده قرار می‌گیرند و در دام می‌افتند که دلیل این موضوع، پایین بودن سواد رسانه افراد است، می‌افزاید: بسیاری از افراد هنوز آگاهی ندارند که هر موضوعات مطرح شده در فضای مجازی، علمی یا دقیق نیست و نمی‌توان هر آنچه که در این فضا مطرح می‌شود را بپذیرند، از همین رو همچنان نیازمند اقداماتی در خصوص افزایش سواد رسانه‌ای افراد جامعه هستیم.
وی با بیان اینکه یک نظرسنجی زمانی معتبر است که توسط یک دستگاه یا سازمان شناخته شده با منابع معلوم و بر اساس اصول علمی صورت گیرد، تصریح می‌کند: انجام یا منتشر شدن نتایج بعضی از نظرسنجی‌ها در یک جامعه، به تب اجتماعی بازمی‌گردد و برخی افراد نیز به دلیل اینکه احساس می‌کنند نمی‌توانند نظر خود را در خصوص یک موضوع بیان کنند، نظر خود را در قالب نظرسنجی بیان می‌کنند.
تأثیر جامعه آماری در نظر گرفته شده بر نتایج نظرسنجی‌ها
نقش سواد رسانه در دنیای امروز در تمام عرصه‌ها قابل مشاهده است و با توجه به اینکه طی روزهای اخیر شاهد انتشار نظرسنجی‌های جعلی، بدون آگاهی و گاهی با اهداف خاص در فضای مجازی هستیم، این نقش پررنگ‌تر و حساس‌تر از گذشته احساس می‌شود، در این راستا مصطفی زارعی، کارشناس رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه به طور معمول نظرسنجی‌ها و افکارسنجی‌هایی در دوره‌های خاصی به ویژه انتخابات اتفاق می‌افتد، اظهار می‌کند: بر اساس منابع علمی و موجود، جامعه آماری برای شرکت در نظرسنجی‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و نظرسنجی‌ها می‌تواند به صورت حضوری یا حتی تلفنی انجام شود.
وی با اشاره به اینکه بسیاری از اوقات افراد در حوزه سواد رسانه تنها نشر دهنده اطلاعات هستند و توجهی ندارند که منبع خبر یا نتیجه نظرسنجی از کجا است، می‌افزاید: بسیاری از اوقات نظرسازی در خصوص یک موضوع اتفاق نمی‌افتد و هدف افراد نظرسازی نیست، اما جامعه آماری حاضر در نظرسنجی، جامعه آماری متفاوتی است که نمی‌توان نظرات آنها را به نظرات تمام افراد جامعه تعمیم داد.
این کارشناس رسانه با تاکید بر اینکه جامعه آماری انتخاب شده در نتیجه نظرسنجی تأثیر بسیاری دارد، تصریح می‌کند: منبع موثق نظرسنجی‌های انتخابات، مرکز پژوهش‌های صدا و سیما است که در دوره‌های مختلفی نظرسنجی‌های دقیقی ارائه داده است و طی سال جاری نیز چند مجموعه دیگر بر اساس پایش فضای مجازی و میزان تولیدات رسانه‌ای، نظرسنجی‌هایی را منتشر می‌کنند.
زارعی با بیان اینکه گاهی اوقات ممکن است در زمینه انتخابات برخی از طرفداران یک نامزد اقدام به انتشار نظرسنجی‌هایی کنند که هدف آنها از این اقدام، اعلام کردن بالا بودن تعداد طرفداران یک نامزد است، ادامه می‌دهد: از دید جامعه‌شناسی در حوزه رأی، قشری خاکستری به نظرسنجی‌ها اتکا می‌کنند تا برای پیروزی به نامزدی رأی دهند که تعداد آرای بیشتری دارد.
لزوم داشتن سواد رسانه در حوزه نظرسنجی
وی با اشاره به اینکه گاهی اوقات نظرسنجی‌های منتشر شده برای سرخورده کردن رقیب یا طرفداران او انجام می‌شود، می‌گوید: نظرسنجی‌ها و افکارسنجی‌ها چه مورد تأیید باشند و چه مورد تأیید نباشند، تأثیراتی به همراه خواهد داشت و حتی گاهی اوقات، نظرسنجی‌ها منجر می‌شود که یک کاندید به نفع دیگری کنار رود یا اجماعی صورت گیرد.
این کارشناس رسانه با بیان اینکه گاهی اوقات نیز فعالان رسانه‌ای و اجتماعی در شبکه‌های مجازی اقدام به برگزاری نظرسنجی‌هایی می‌کنند که بر اساس اینکه مخاطبان آنها چه کسانی هستند، آرا جابه‌جا و نتایج حاصل شده متفاوت می‌شود، خاطرنشان می‌کند: گاهی اوقات نیز انتشار نظرسنجی‌ها برای شوک دادن به آرای مأخوذه است که اقدامی مناسب محسوب می‌شود.
زارعی با بیان اینکه انتشار نظرسنجی‌ها می‌تواند آرای خاموش را به آرای مأخوذه تبدیل کند، اضافه می‌کند: اهمیت آموزش سواد رسانه در حوزه نظرسنجی‌ها نیز به خوبی احساس می‌شود و در صورتی که افراد دارای سواد رسانه‌ای باشند، در مقابل نتایج نظرسنجی‌های منتشر شده، توان تشخیص منبع انتشار نتایج، جامعه آماری تحت بررسی و حتی گرایش منتشرکننده نتایج نظرسنجی انجام شده را خواهند داشت.
بر این اساس، نظرسنجی‌ها در تمام برهه‌ها و موقعیت‌ها انجام می‌شود، اما در بازه‌هایی مانند انتخابات، نظرسنجی‌ها و نتایج آن اهمیتی دو چندان می‌یابد، از همین رو افراد باید در مواجهه با چنین نظرسنجی‌ها و نتایج حاصل شده از آنها آگاهی بالایی داشته باشند و محتوای مرتبط را از منابع رسمی و دارای صلاحیت علمی دنبال کنند.
