به گزارش خبرگزاری ایمنا از خراسان شمالی، هر خیابان چند موکب برپا است، با غروب آفتاب این موکب‌ها نوبت به نوبت فعالیت خود را آغاز می‌کنند و از مردم عزادار شهر پذیرایی می‌کنند؛ بیشتر آن‌ها یک استکان چایی به مردم می‌دهند، اما همین چایی برای مردم حسین دوست، ارزش بالایی دارد.
شهر سیاه‌پوش شده است، بنرها، پارچه نویسی‌ها و کتیبه‌ها به شهر رنگ و بوی حسینی داده است؛ اگر بعد از نماز مغرب بیرون بروی، صدای نوحه‌ها را از نقاط مختلف می‌شنوی و این یعنی محرم آماده است و ما باری دیگر میهمان سفره پر خیر و برکت حضرت اباعبدالله حسین (ع) هستیم.
علاوه بر برنامه‌های عمومی که شاید در نقاط مختلف کشور بتوان آن را دید، مردم خراسان شمالی که به گنجینه فرهنگ‌ها مشهور است، در ایام محرم برنامه‌های مختلفی را برای عزاداری اجرا می‌کنند که هرکدام ریشه در فرهنگ غنی اقوام این استان دارد.
علم‌بندی با ثبت ملی
علم‌بندی یکی از آئین‌های کهن عزاداری ماه محرم در خراسان شمالی به شمار می‌رود که بیشتر در شهرستان اسفراین رایج بوده است و اکنون نیز در بیشتر مناطق این شهرستان اجرا می‌شود.
این آبین در ابتدای ماه محرم برگزار می‌شود، به نحوی که بیشتر مردم به ویژه سادات عزاداری ماه محرم را با برگزاری این آئین آغاز می‌کنند.
کیفیت علم‌بندی به این نحو است که سادات و بزرگان محل یا روستا مقابل مسجد گرد هم می‌آیند و بر تیری چوبی به ارتفاع سه تا پنج متر پارچه‌های سیاه و سبز می‌آویزند و نمادی از علم کربلا می‌سازند، آنگاه آن‌ها که قدرت مناسب و اندام ورزیده‌ای دارند علم را در دست می‌گیرند و به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند.
بعد از برپا کردن علم و بستن پارچه‌ها، هرکسی نذری داشته باشد به صورت نقدی یا خوراکی ادا می‌کند، سپس علم را در محله می‌گردانند و در وسط مسجد قرار می‌دهند.
این علم تا آخرین روز ماه صفر پابرجا است و هنگام نماز مغرب و عِشا در آخرین روز صفر، این علم‌ها را جمع می‌کنند و پارچه‌های آن را در بقچه‌ای برای محرم و صفر سال بعد نگه می‌دارند.
«علم‌بندان» در سال ١٣٩۶ به شماره ١۴٣٣ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
علم‌گردانی و نخل‌گردانی
سرآغاز این رسم، بیرون آوردن علم‌ها از حسینیه بزرگ است. در شب نهم محرم مصادف با تاسوعا، حسینیه بزرگ جاجرم میزبان عزاداران حضرت ابوالفضل العباس (ع) است.
عزاداران هیئت جاجرم همگی با لباس‌های مشکی و سادات با شال‌های سبز و کلاه‌های سبز در این آئین شرکت می‌کنند و علم عاشورا را به عنوان نماد رشادت علمدار کربلا که در روز اول محرم آذین کرده بودند، میان صفوف به هم پیوسته در بین محلات قدیمی شهر به حرکت در می‌آورند.
در بالای این علم‌ها یک دست نمادین به عنوان نشان دست حضرت عباس (ع) به رنگ نقره‌ای یا طلایی نصب شده است. این دستجات با شکوهی ویژه و با سر دادن نوحه به عزاداری می‌پردازند.
مسیر حرکت هیئت عزاداری (برای اجرای علم‌ها) در شهر جاجرم از کنار حسینیه بزرگ (پای تکیه) آغاز می‌شود و پس از عبور از محله قدیمی شهر به پای تکیه برمی‌گردد، این حرکت سه بار کامل اجرا می‌شود و در انتهای مراسم، عزاداران علم‌های خود را به هیئت‌ها می‌برند.
هنگام علم‌گردانی در جاجرم، هیئت‌های عزادار علم‌ها را به هر محله می‌برند، مردم محله‌های مختلف نذر خود از جمله شربت، خرما، شیر، دود کردن اسپند و پول را به جا می‌آورند، اگر نذر قربانی داشته باشند قربانی می‌کنند و به عزاداران، نذری می‌دهند.
یکی دیگر از آئین‌های ویژه عزاداری امام حسین (ع) در خراسان شمالی نخل‌گردانی است؛ سنتی کهن که به طور اختصاصی در شهرستان جاجرم برگزار می‌شود و همه ساله مشتاقان زیادی را به خود جذب می‌کند.
در این آئین همزمان با روز عاشورا هیئت‌ها و دسته‌های زنجیرزنی با نظم خاصی در حسینیه بزرگ گرد هم می‌آیند و از هر هیئت یک نفر به مدت چند دقیقه نوحه‌خوانی می‌کنند و دیگران سینه یا زنجیر می‌زنند؛ این سینه‌زنی و عزاداری تا ظهر عاشورا ادامه دارد.
پیش از عزاداری، مردم جاجرم بر اساس سنتی چند صدساله دو نخل چوبی و فلزی را به میدان حسینیه این شهر می‌آورند، نخل‌هایی بزرگ که حدود ۴۰ نفر در برداشتن و حمل آن مشارکت می‌کنند و پس از ورود نخل‌ها به میدان، حرکت آن‌ها سرعت می‌گیرد و عزاداران پشت سر نخل‌ها حرکت می‌کنند.
سینه‌زنی امام حسن (ع) و امام حسین (ع)
سینه‌زنی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) از آئین‌های عزاداری این ماه است که در شهرستان جاجرم به شکل ویژه‌ای و در ادامه علم‌گردانی برگزار می‌شود.
در این آئین پس از رسیدن علم به صحن مسجد، فردی در میانه میدان علم را در دست می‌گیرد و دیگران در حالی که دست در کمر یکدیگر می‌اندازند، دور عَلم می‌چرخند و با دست دیگر بر سینه می‌زنند.
آن‌ها در دو گروه نام امامان حسن (ع) و حسین (ع) را تکرار می‌کنند، به شکلی که گروهی با صدای بلند یا حسن (ع) می‌گویند و گروه دیگر نام یا حسین (ع) را فریاد می‌زنند.
این آئین نیز با شماره ١٣٠٣ در سال ١٣٩۵ به ثبت ملی رسیده است.
آئین کهن حلیم‌پزان
آئین حلیم‌پزان خراسان شمالی نیز در فهرست میراث ناملموس ملی قرار دارد، آئینی که از نخستین شب ماه محرم در همه شهرستان‌های این استان اجرا می‌شود و هر شب پس از عزاداری، حلیم توزیع می‌شود. حلیم ماه محرم از گندم و گوشت تهیه شده است.
پخت حلیم ویژه محرم با آداب و ترتیب خاص و مشارکت همه مردم همراه است و قدمت آن به ۲۵۰ سال قبل بازمی‌گردد، این رسم از دوره صفویه که محرم و صفر و آئین‌های شیعه جدی گرفته شد، آغاز و در دوره قاجاریه تثبیت شد.
مطابق با مجلسی که برگزار می‌شود، هر شب یک یا چند گوسفند نذری با مراسم و دعاهای خاص برای پخت حلیم ذبح می‌شود، سپس فردی مؤمن و معتمد، دست خود را داخل گندم آماده شده برای این خوراک می‌کند و دعا می‌خواند.
همه مراحل پخت حلیم با صلوات و یاد امام حسین (ع) همراه است.
زمان پخت حلیم طولانی و مرحله‌ای خاص به نام چومبه‌زنی وجود دارد که انجام آن تا چندین ساعت زمان می‌برد، این مرحله بسیار دشوار است و به قدرت بازوی زیادی نیاز دارد، به نحوی که جوانان و عزاداران برای مشارکت در این کار به صف می‌ایستند.
این نذری نیز سال ١٣٩٧ به شماره ١۶٨٣ در فهرست آثار ناملموس به ثبت رسیده است.
آئین یازدهم محرم در کوران اسفراین
این خاص ریشه در اعتقادات تمام خانواده‌های اسفراینی دارد و هریک از مردم این شهر حتی اگر در دورترین نقطه جغرافیا زندگی کنند، تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند تا به این روز برسند و در مراسم آن شرکت کنند، در واقع این حضور عظیم و دیدنی، نشان از عشقی دارد که در دل و باور مردم خانه کرده است.
آئین یازدهم محرم در امامزاده کوران یکی از رسوم دیرین و شاخص مردم شهرستان اسفراین است که اهالی اعتقاد عجیبی به آن دارند و هر سال در این روز عده زیادی از عزاداران حسینی، طبق رسمی کهن، از شهرها و روستاهای اطراف در امامزاده کوران گرد هم می‌آیند تا شهادت امام سوم شیعیان را به این امامزاده تسلیت گویند.
این مراسم با برافراشتن علم‌ها، بیرق‌ها و برپایی دسته‌های عزاداری و تعزیه‌خوانی همراه است، حتی هیئت عزاداری بانوان نیز در این مراسم شرکت دارد و همه کسانی که نذر دارند، نذور خود را در این محل توزیع می‌کنند و تا بعد از نماز ظهر نیز در محل می‌مانند.
آئین «کتاب‌خوانی (مقتل‌خوانی) شهر گرمه
«کتاب‌خوانی» یکی دیگر از آئین‌های مذهبی استان خراسان شمالی است که در گرمه برگزار می‌شود.
این آئین به این شکل است که تمام عزاداری از روی یک کتاب مرتبط انجام می‌شود و هیچ رسمی به آن اضافه یا از آن کاسته نمی‌شود.
این کتاب‌خوانی با آوا و ریتم خاصی خوانده می‌شود و به این دلیل که در این آئین هیچ دخل و تصرفی در توصیف واقعه کربلا نمی‌شود، هنگام ثبت با استقبال خیلی خوبی همراه شد.
آئین «کتاب‌خوانی (مقتل‌خوانی) شهر گرمه» سال ١٣٩٩ به شماره ثبت ٢١٨٩ ثبت ملی شده است.
اهل سنت خراسان شمالی پای کار عزای امام حسین
۱۰ درصد از جمعیت خراسان شمالی را اهل سنت تشکیل می‌دهند که در راز و جرگلان و بخشی از مانه و سملقان سکونت دارند.
این افراد نیز در ایام محرم و عزاداری سالار شهیدان مراسم خاص برگزار می‌کنند که ختم ۷۰ هزار بار «لا اله الا الله، محمدا رسول الله» از این جمله است که تهلیل نامیده می‌شود.
صدقه و نذری نیز همواره از برنامه‌های ماه محرم اهل سنت خراسان شمالی است.
هر سال در روز عاشورا یک رسم ۵۰ ساله در روستای «تازه‌یاب» برگزار می‌شود و در این روز اهل سنت با تجمع در جوار امامزاده شیرعلی (ع) فرزند امام موسی کاظم (ع) در مانه و سملقان به عزاداری می‌پردازند.
اهل سنت، حُرمت ایام محرم و صفر را نگه می‌دارند و در این دو ماه برنامه‌های شادی و عروسی خود را متوقف می‌کنند و در محرم که آغاز سال جدید هجری است، علاوه بر قرائت قرآن مراسم اطعام نیز برگزار می‌کنند و در این روز به خانه افرادی می‌روند که سال قبل در دهه اول محرم از دنیا رفته‌اند.
