از لرزش زه‌ها تا طنین پوست و چوب

به گزارش خبرگزاری ایمنا، سازهای زهی یا زه‌صداها آن رده‌ای از سازها هستند که در آن‌ها صدا از لرزش زه یا تار یا سیم به وجود می‌آید و معمولاً با زخمه زدن یا ضربه زدن یا کشیدن آرشه بر روی این زه‌ها صدای دلخواه از ساز در می‌آید. در همین راستا در ادامه با چند مورد از این سازها آشنا خواهیم شد:

ساز نی

جنس این ساز بادی کهن از گیاه نی به طول شش گره و هفت بند است که به خاطر همین به آن نام نی هفت بند نیز داده‌اند.

زمانی که این ساز نواخته می‌شود از دهانه آن هوا وارد شده و با انگشت گذاری روی سوراخ‌ها و تغییر فشار هوا صداهای متفاوتی ایجاد می‌شود؛ همچنین وسعت معمول این ساز معروف تقریباً دو اکتاو و نیم است.

وسعت نی چهار منطقه صوتی تقسیم می‌شود که آن چهار منطقه شامل صدای اوج، صدای بم و بم تر، صدای غیث و صدای پس غیث است و کلید سل خط دوم نیز نت نویسی آن را بر عهده دارد.

ساز قیچک

یکی دیگر از سازهای زهی، قیچک است که جزو سازهای آرشه‌ای مقید بوده و در ساخت آن فلز، چوب و پوست استفاده شده است. طرز نواختن این ساز همانند ساز کمانچه است و در موسیقی نقاط مختلف کشورمان ایران به کار می‌رود.

اجزای اصلی و تشکیل‌دهنده ساز قیچک شامل دسته، پوست، گوشی‌ها، کاسه، سرپنجه، سیم گیر، شیطانک و خرک است. این ساز تقریباً دارای ۵۶ سانتی متر طول است، کوک سیم‌های سوم و چهارم قیچک در مقام‌های متفاوت قابل تغییر و کوک سیم‌های قیچک معمولی به شکل پنجم‌های پایین رونده است.

حدود دو اکتاو وسعت صوتی آن بوده و به دلیل نداشتن دستان بندی قابلیت اجرا در تمام فواصل موسیقی ملی ایرانی را دارد. همچنین نت نویسی قیچک آلتو و معمولی به وسیله کلید سل خط دوم و قیچک باز با کلید فا خط چهارم است.

ساز قانون

ساز قانون از آن دسته سازهای ایرانی زهی مضرابی مطلق است که به شکل ذوزنقه‌ای قائم الزاویه است که به وسیله پوست، چوب، استخوان، فلز و زه ساخته شده است.

ساز قانون تشکیل شده از اجزایی همچون پوست، گوشی‌ها، سیم گیر، پل، سوتی، پرده گردان، کلید کوک، خرک، صفه رو و شیطانک است.

روش نواختن این ساز توسط نوازنده در حالتی است که ضلع بزرگ‌تر آن روی میز یا پای نوازنده و به سمت او قرار دارد و با دو انگشت سبابه دست چپ و راست مجهز به مضراب نواخته می‌شود.

به طور معمول شامل ابریشم روکش دار یا نایلون، ۸۲ وتر از جنس زه است که در بخش بم وترهای فلزی روکش دار مورد استفاده قرار می‌گیرد و بیشتر آنها در قسمت بم، تکی و یا دوتایی در گروه‌های سه‌تایی با یکدیگر هم صدا کوک می‌شوند.

صدای قانون در ایران تقریباً سه اکتاونیم وسعت دارد و نت نویسی آن روی دو حامل انجام می‌شود به طوری که برای تقریباً یک اکتاو از صداهای بم با کلید فا خط چهارم و بقیه با کلید سل خط دوم صورت می‌پذیرد.