به گزارش خبرگزاری ایمنا، شهادت امام علی (ع) در ماه مبارک رمضان یکی از غم‌انگیزترین وقایع تاریخ اسلام است، اما کلام گهربار آن حضرت همچنان چراغ راهی برای اهل اندیشه و خردورزی در طول تاریخ بوده است؛ یکی از این سخنان ارزشمند، در حکمت ۹۱ نهج‌البلاغه ذکر شده که حضرت می‌فرماید: «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ، فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکَمِ»، یعنی: «همانا این دل‌ها همچون بدن‌ها خسته و ملول می‌شوند، پس برای آنها حکمت‌های تازه و نو بجویید.» این سخن، دستور العملی را در خود جای داده که پاسخگوی نیازهای روحی و روانی انسان معاصر است.
حکمت‌های تازه و نو، به معنای سخنان و آموزه‌های ارزشمندی است که با زبان و بیانی متناسب با نیازهای زمان و مخاطب ارائه می‌شود و تأثیر عمیقی بر روح و روان انسان می‌گذارد. امام علی (ع) با درک عمیق از روانشناسی انسان، به این نکته ظریف اشاره می‌کند که قلب‌ها نیازمند تغذیه روحی و فکری متنوع هستند و در عصر حاضر که عصر انفجار اطلاعات و سرعت است، این نیاز به مراتب بیشتر احساس می‌شود.
مطالعات روانشناسی نشان می‌دهد که مغز انسان به طور طبیعی به تازگی و نوآوری واکنش مثبت نشان می‌دهد و نوروترانسمیترهایی مانند دوپامین که با احساس لذت و رضایت در ارتباط هستند، در هنگام مواجهه با محرک‌های جدید افزایش می‌یابند. طبق تحقیقات مرکز مطالعات روانشناختی دانشگاه هاروارد (۲۰۲۳)، افرادی که به طور منظم با مفاهیم و ایده‌های جدید روبرو می‌شوند، ۴۳ درصد بیشتر توانایی حل مسئله و خلاقیت را در خود توسعه می‌دهند.
رفع یکنواختی در عصر امروز / تنوع در آموختن و تجربه‌های جدید، سیستم پاداش مغز را فعال می‌کند
محسن منتظری، کارشناس علوم دینی و معارف اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص رفع یکنواختی در عصر امروز اظهار کرد: تکرار و یکنواختی دشمنان بزرگ ذهن و روح انسان هستند؛ در عصر کنونی که زندگی ماشینی و روزمرگی بر بسیاری از افراد سایه افکنده، رفع یکنواختی به یک ضرورت انکارناپذیر تبدیل شده است.
وی ادامه داد: امام علی (ع) با بیان این حکمت (حکمت ۹۱ نهج‌البلاغه)، راهکاری عملی برای رفع این مشکل ارائه می‌دهد و آن، جست‌وجوی حکمت‌های تازه و نو است؛ آمارها (مرکز آمار سازمان جهانی کار ۲۰۲۴) نشان می‌دهد که حدود ۶۷ درصد از افراد شاغل در جوامع صنعتی، از نوعی یکنواختی و فرسودگی شغلی رنج می‌برند؛ این در حالی است که مطالعات نشان می‌دهد تنوع در یادگیری و کسب معارف جدید می‌تواند تا ۵۸ درصد این احساس یکنواختی را کاهش دهد و به افزایش بهره‌وری و رضایت از زندگی کمک کند؛ روانشناسان معتقدند که تنوع در آموختن و تجربه‌های جدید، سیستم پاداش مغز را فعال می‌کند و موجب ترشح هورمون‌های شادی‌زا می‌شود.
کارشناس علوم دینی با اشاره به ارتباط شادابی قلب و روح با افزایش توانایی درک و فهم تصریح کرد: امام علی (ع) با تشبیه قلب به بدن، به این واقعیت اشاره می‌کند که همان‌طور که بدن نیازمند استراحت و تغذیه مناسب است، قلب و روح نیز نیازمند تغذیه معنوی و فکری متناسب هستند؛ وقتی قلب و روح انسان شاداب باشد، توانایی درک و فهم او نیز افزایش می‌یابد و می‌تواند بهتر حقایق را دریافت کند.
وی افزود: پژوهش‌های علوم اعصاب شناختی نشان می‌دهد که وضعیت روحی مثبت و شاداب، عملکرد قشر پیش‌پیشانی مغز را که مسئول تفکر انتزاعی و حل مسئله است، بهبود می‌بخشد. طبق مطالعات دانشگاه استنفورد (۲۰۲۴)، افرادی که از سلامت روحی و شادابی ذهنی برخوردارند، ۳۶ درصد بیشتر توانایی یادگیری مفاهیم پیچیده را دارند و ۴۸ درصد بهتر می‌توانند اطلاعات را در حافظه بلندمدت خود ذخیره کنند؛ این یافته‌ها نشان می‌دهد که ارتباط مستقیمی بین شادابی روح و توانایی درک و فهم وجود دارد.
جلوگیری از یکنواختی، فرصتی برای رشد / ۷۵ درصد از افراد در جوامع امروزی، به نوعی از خستگی ذهنی و سندرم خستگی اطلاعاتی رنج می‌برند
منتظری در ادامه بیان کرد: خستگی ذهنی و احساس ملال، از چالش‌های مهم انسان معاصر است. امام علی (ع) با بیان «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ»، به این واقعیت اشاره می‌کند که خستگی و ملال، امری طبیعی و جزئی از طبیعت انسانی است؛ در عصر حاضر، با گسترش فناوری‌های دیجیتال و افزایش حجم اطلاعات، خستگی ذهنی به یک مشکل فراگیر تبدیل شده است.
وی گفت: مطالعات نشان می‌دهد که ۷۵ درصد از افراد در جوامع مدرن، به نوعی از خستگی ذهنی و سندرم خستگی اطلاعاتی رنج می‌برند؛ این پدیده که در روانشناسی معاصر با عنوان «اضطراب اطلاعاتی» شناخته می‌شود، موجب کاهش بهره‌وری، افت تمرکز و احساس ناتوانی در پردازش اطلاعات می‌شود؛ راهکار امام علی (ع) برای مقابله با این مشکل، جست‌وجوی حکمت‌های تازه و نو است که می‌تواند به بازیابی انرژی ذهنی و روحی کمک کند؛ روانشناسان معتقدند که تنوع در یادگیری و استفاده از روش‌های متنوع آموزشی، می‌تواند تا ۶۲ درصد از خستگی ذهنی بکاهد و به بهبود عملکرد شناختی کمک کند.
کارشناس علوم دینی خاطرنشان کرد: یکی از مهم‌ترین پیام‌های سخن امام علی (ع) در حکمت ۹ نهج البلاغه، تأکید بر این نکته است که جلوگیری از یکنواختی، فرصتی برای رشد و تعالی است؛ در عرصه روانشناسی رشد، مفهوم «منطقه تقریبی رشد» (ZPD) توسط ویگوتسکی مطرح شده که نشان می‌دهد انسان‌ها در مواجهه با چالش‌های جدید و متنوع، بیشترین رشد را تجربه می‌کنند.
وی در همین راستا ادامه داد: مطالعات نشان می‌دهد افرادی که خود را در معرض تجربیات و یادگیری‌های متنوع قرار می‌دهند، ۵۵ درصد بیشتر در زمینه‌های مختلف زندگی رشد می‌کنند، همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که تنوع در یادگیری و کسب معارف جدید، موجب افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و توسعه مسیرهای عصبی جدید در مغز می‌شود؛ این پدیده که با عنوان «نوروپلاستیسیتی» شناخته می‌شود، نشان می‌دهد که مغز انسان در مواجهه با محرک‌های جدید و متنوع، توانایی بازسازی و رشد خود را دارد.
منتظری اظهار کرد: حکمت ارزشمند امام علی (ع) که می‌فرماید: «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ کَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ، فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِکَمِ»، گنجینه‌ای از معرفت و راهکارهای عملی برای زندگی بهتر است؛
برای بهره‌گیری از این حکمت ارزشمند در زندگی روزمره، می‌توان راهکارهایی را پیشنهاد داد. مطالعه در موضوعات متنوع، شرکت در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی مختلف، گفتگو با افراد متفاوت با دیدگاه‌های گوناگون، و تجربه محیط‌های جدید، همگی می‌توانند به رفع یکنواختی و شادابی روح و ذهن کمک کنند.
وی افزود: استفاده از روش‌های متنوع در آموزش و یادگیری، مانند یادگیری مبتنی بر پروژه، یادگیری مشارکتی، و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌تواند به افزایش انگیزه و اشتیاق برای یادگیری کمک کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تنوع در روش‌های آموزشی، می‌تواند تا ۷۰ درصد میزان یادگیری و ماندگاری اطلاعات را افزایش دهد.
کارشناس علوم دینی تصریح کرد: این سخن گهربار امام علی (ع) درباره رفع یکنواختی و جست‌وجوی حکمت‌های تازه و نو، می‌تواند در سطح جوامع نیز تأثیرگذار باشد؛ نظام‌های آموزشی که بر تنوع در روش‌های آموزشی و محتوای درسی تأکید می‌کنند، موفقیت بیشتری در پرورش نسلی خلاق و نوآور دارند.
وی خاطرنشان کرد: سازمان‌ها و مجموعه‌هایی که به تنوع در محیط کار و ایجاد فرصت‌های یادگیری مداوم برای کارکنان خود اهمیت می‌دهند، بهره‌وری و رضایت شغلی بالاتری را تجربه می‌کنند؛ مطالعات نشان می‌دهد که سازمان‌هایی که برنامه‌های آموزشی متنوع و مستمر برای کارکنان خود دارند، ۵۸ درصد افزایش در بهره‌وری و ۴۶ درصد کاهش در جابه‌جایی کارکنان را تجربه می‌کنند.
بنابر آنچه گفته شد، سخن امام علی (ع) در حکمت ۹ نهج البلاغه درباره رفع یکنواختی و جست‌وجوی حکمت‌های تازه و نو، پاسخگوی نیازهای روحی و روانی انسان معاصر است؛ این حکمت، با تأکید بر اهمیت تنوع در آموختن و تجربه‌های جدید، راهی برای رشد و تعالی انسان ارائه می‌دهد؛ بهره‌گیری از این حکمت در زندگی روزمره، می‌تواند به شادابی روح و ذهن، افزایش توانایی درک و فهم، و رشد و تعالی در زمینه‌های مختلف زندگی کمک کند.
