به گزارش خبرگزاری ایمنا، بحران دو دهه‌ای کمبود آب شرب و کشاورزی در فلات مرکزی امسال به دلیل کمبود بارش‌ها جدی‌تر شده است زیرا در ابتدای سال آبی ۱۴۰۳- ۱۴۰۴ پیش‌بینی می‌شد که بهمن و اسفند بارش‌هایی داشته باشیم به همین دلیل مدیریت استان با هماهنگی وزارت نیرو اقدام به بازگشایی آب در پاییز کرد و کشاورزان امیدوار به جاری شدن آب برای مرحله دوم و سوم و چهارم آبیاری بودند، بارش‌های اواخر سال گذشته و ابتدای سال نیز احتمال بازگشایی آب در زاینده‌رود برای آبیاری مزارع پایین‌دست را قوت بخشید اما وزارت نیرو به دلیل احتمال کمبود آب شرب تصمیم گرفت که آزادسازی آب زاینده‌رود را عقب بیندازد در حالی که این موضوع اعتراض کشاورزان را به دنبال داشت که خواستار رهاسازی آب برای آبیاری کشت غله شدند.
در هفته نخست سال بود که مهرزاد احسانی؛ سرپرست حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود و حوضه‌های جنوب غربی فلات، ذخیره سد زاینده‌رود را ۲۰۴ میلیون مترمکعب اعلام کرد و تصمیم‌گیری درباره بازگشایی آب برای کشت کشاورزان را موضوع جلسه سازگاری با کم آبی استان اصفهان دانست که با هدف بررسی وضعیت منابع آب و میزان آب مورد نیاز برای شرب تابستان برگزار می‌شود.
طبق قانون حتی در سال‌های خشکسالی بین بهره‌برداران آب این حوضه شامل حق اشتراکی بالادست و حقابه داران پایین دست؛ الویت با حقابه‌داران تعریف شده است بر این اساس، الیاس حضرتی؛ رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت در واکنش به اتفاقات اخیر در حساب‌کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: پس از اتفاقات چند روز اخیر، با استاندار اصفهان تلفنی صحبت کردم که خبر خوش بازگشایی آب زاینده‌رود را با تدبیر و حمایت و پیگیری جدی رئیس‌جمهور همراه با مشورت با کارشناسان آب، با توجه به بارش‌های خوب چند روز گذشته، به مردم شریف اصفهان اعلام کرد.
با این تصمیم خروجی آب سد زاینده‌رود از سیزدهم فروردین امسال و برای کشت دوم پاییزه کشاورزان شرق استان اصفهان رهاسازی شد و دو روز بعد یعنی در پانزدهم فروردین، آب به شهر اصفهان رسید و در بستر خشک رودخانه زاینده‌رود جاری شد و مدت زمان جریان موقت بازگشایی زاینده‌رود، به مدت ۱۰ روز اعلام شده است. حامد یزدیان، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با ایمنا از سرنوشت طرح‌های انتقال آب و راهکارهای مدیریت منابع آب در فلات مرکزی سخن می‌گوید.
ایمنا: پروژه‌های انتقال آب اصفهان در چه وضعیتی است و چرا تاکنون بارها چشم‌انداز تکمیل آنها اعلام شده اما هنوز به نتیجه نرسیده‌اند؟
یزدیان: اکنون چند پروژه انتقال آب داریم که در حال اجرا هستند، یکی از آنها پروژه سد و تونل سوم کوهرنگ است. پروژه انتقال موقت که توسط پمپاژ از رودخانه کوهرنگ به داخل تونل سوم نیز در حال حاضر هفت پمپ از هشت پمپ روشن است با ظرفیت ۵.۶ متر مکعب بر ثانیه آب را منتقل می‌کند. عملیات سد نیز توسط شرکت پیمانکار و در کارگاه در حال انجام است، پیش‌بینی شده که بتن‌ریزی بدنه سد از نیمه اردیبهشت شروع شود البته مشکل کنونی پروژه، بحث‌های تأمین مالی است اگر دولت به تعهدات خود در تأمین مالی و خرید اراضی عمل کند برنامه‌ریزی شده که بهمن ۱۴۰۵ پروژه به اتمام برسد.
اما درباره این نکته که هر سال زمان‌بندی برای تکمیل این پروژه‌های انتقال آب اعلام می‌شود باید به این واقعیت اشاره کرد که در دولت دوازدهم به دلایل واهی پروژه سد سوم کوهرنگ تعطیل شد و حدود چهار سال پروژه کامل متوقف بود، به عبارت دیگر نظارت بر پروژه توسط استاندار وقت عوض شد و دستگاه نظارت جدید نیز پروژه را چهار سال متوقف کرد اما در اواخر دولت شهید رئیسی دوباره شرکت مشاور مهاب قدس که از بزرگترین مشاوران سدسازی است، دوباره به کارگاه برگشت و طبق روال قبل اکنون در حال ادامه کار است.
پروژه دیگر انتقال آب ماندگان است که در یک سال گذشته شروع شده و قرار است آب‌های جنوب استان را به حوضه زاینده‌رود منتقل کند. این پروژه از نظر مالی مشکلی ندارد زیرا در زمینه بحث مولدسازی زمینی به این پروژه اختصاص داده شد که تأمین مالی آن انجام شود، مراحل مختلف مولدسازی صورت گرفته اما هنوز نقدینگی نرسیده که به کارگاه تزریق شود با این حال امیدوارم که در یکی دو ماه آینده این بحث تبدیل به نقدینگی شود و به پیشرفت پروژه کمک کند، البته در همین ایام نیز پروژه متوقف نبوده و عملیات اجرایی خط انتقال و سد در حال انجام است تنها بحثی درباره مجوزهای محیط زیستی وجود داشته که در دولت قبل مقرر شده بود همزمان با اجرای پروژه مجوزهای محیط زیستی نیز دریافت شود که اکنون مشکل تخصیص نیز حل شده است و امیدواریم که مسیر پروژه ادامه پیدا کند.
ایمنا: پروژه انتقال آب از دریا در چه مرحله‌ای است؟
یزدیان: پروژه انتقال آب دریا پیشرفت قابل توجهی داشته، فاز یک آنکه از سیرجان تا اصفهان است تکمیل شده و اکنون آماده بهره برداری است. فعلاً قرار است که آب انتقالی توسط استان یزد و صنایع کرمان انتقال پیدا کند و این آب خریداری شود گرچه هنوز بر سر عدد و رقم آن تفاهم نشده اما امیدواریم که خط اختصاصی اصفهان که از دریای عمان بندر سیریک است کامل و به سیرجان وصل شود تا در آینده و افق طرح بتوانیم از دستاوردهای آن استفاده کنیم. به نظر می‌رسد که با توجه به تغییر مدیریت‌های صنایع استان باید تلاش کنیم همراهی مدیران جدید را برای تکمیل فاز دوم این پروژه به دست آوریم تا ادامه کار از بندر سیریک تا سیرجان نیز با قوت انجام شود.
این‌ها پروژه‌های تأمین آبی است که نیازمند پیگیری هستند البته به موازات و مهم‌تر از آنها موضوع مدیریت مصرف باید مورد توجه قرار گیرد زیرا حتی اگر پروژه‌های انتقال آب اجرا شود اما براداشت‌های بی‌رویه در بالادست حوضه زاینده‌رود در استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری ادامه پیدا کند، این پروژه‌ها مشکلی را از حوضه زاینده‌رود حل نخواهد کرد بلکه لازم است که موضوع مدیریت مصرف کنترل برداشت‌های غیرمجاز و توسعه‌ها در بالادست نیز جزو پروژه‌های جدی و اولویت‌دار مدیریت منابع آب کشور باشد بنابراین باید آنها را با قوت پیگیری کنیم. تونل‌های کوهرنگ یک و دو در حال استفاده هستند، به وضعیت کوهرنگ نیز که اشاره شد اما تونل بهشت آباد نیز فعلاً متوقف است.
ایمنا: موضوع اضافه برداشت‌ها و اهمیت کنترل آنها در یک دهه اخیر بارها مورد توجه قرار گرفته، چرا هنوز اقدام جدی در این زمینه انجام نشده؟
یزدیان: اضافه برداشت‌ها به ویژه در محدوده سد زاینده‌رود و سد چم آسمان همچنان ادامه دارد به دلیل اینکه تصفیه‌خانه بابا شیخعلی که مربوط به آب شرب است در بند چم آسمان قرار دارد و در این محدوده همیشه آب در زاینده‌رود جاری بوده بنابراین توسعه سطح زیرکشت زیادی صورت گرفته است اگر تنها بخواهیم به یک عدد اشاره کنیم می‌توان گفت که سطح زیرکشت استان بالادستی ما در سال ۶۱ حدود سه هزار هکتار بوده که اکنون به بیش از ۲۰ هزار هکتار رسیده که نشان‌دهنده برداشت بسیار زیاد آب در بالادست بوده است.
از سوی دیگر در همین محدوده بخشی از رودخانه که در استان اصفهان قرار دارد توسعه سطح زیر کشت داشتیم تا جایی که در عمل حجم زیادی از آب در حوضه زاینده‌رود که نزدیک به ۴۰۰ میلیون متر مکعب برآورد می‌شود، در این محدوده برداشت آب داریم که این عدد به اندازه آب انتقالی از اجرای دو پروژه تأمین آب خواهد بود، یعنی جمع آب انتقالی از تونل کوهرنگ سه و ماندگان تقریباً همین مقدار است و این نشان می‌دهد اگر می‌توانستیم مصارف را مدیریت کنیم شاید نیازی به طرح‌های تأمین هم نبود اما در سال‌های گذشته علاوه بر این افزایش برداشت، موضوع انتقال آب از حوضه زاینده‌رو از جمله انتقال آب به یزد رخ داده است که قرار بود این انتقال به ازای انتقال آب از پروژه کوهرنگ سه باشد در حالی که کوهرنگ سه محقق نشده ولی انتقال آب از حوضه زاینده‌رود به یزد و بن- بروجن همچنین برداشت‌های آب برای توسعه باغات انجام شده است.
ایمنا: یکی از خواسته‌های اصلی کشاورزان حقابه‌دار این است که توزیع کمبود آب نیز به صورت یکسان بین بهره‌برداران آب در حوضه زاینده‌رود انجام شود، آیا این موضوع قابل انجام است؟
یزدیان: بله خواسته درستی است درست همین موضوع در قانون نیز آمده که در توزیع عادلانه و مصوبات شورای عالی آب تاکید دارد که وقت کم‌آبی همچنین پرآبی اولویت با حقابه‌داران و سهام‌آبه‌داران خواهد بود.
موضوعی که درباره کشاورزی شرق اصفهان وجود دارد این است که بیشتر این کشاورزان حقابه‌دار هستند یعنی سند مالکیت قبل از قانون توزیع عادلانه آب قبل از سال ۱۳۶۱ را در اختیار دارند، در مقابل بخشی از برداشت‌های بالادست که قانونی است، حق اشتراکی نامیده می‌شود و دسته دیگر نیز غیرقانونی به شمار می‌آید که طبق همه اسناد و قوانین بالادستی اولویت با حقابه دار خواهد بود بر این اساس خواسته کشاورزان اصفهان این است که مطابق قانون در ابتدا حق حقابه‌دار و در مرحله بعد حق اشتراکی‌ها داده شود اما قانون در عمل اجرا نشده است حتی در کاهش میزان دسترسی به آب در این حوضه آبریز نیز با بهره‌برداران به عدالت برخورد نشده است زیرا به‌طور معمول در برخی از سال‌ها زراعت و کشت شرق اصفهان را تعطیل کردیم اما بالادست آنچه می‌خواسته را برداشت کرده است. خواسته کشاورزان اجرای همین قانون است و دولت نیز باید از آن تمکین کند که این مرحله بازگشایی آب در رودخانه زاینده‌رود که در هفته گذشته انجام شد با توجه به همین استدلال بود که خواسته قانونی کشاورزان بود و دولت پذیرفت و آب بازگشایی شد.
ایمنا: با وجود جدی و طولانی بودن مشکلات حوضه زاینده‌رود، آیا راهکارهای موقتی مانند بازگشایی آب در رودخانه آسیب‌زا نیست؟
یزدیان: بله ولی راه حل درازمدت اجرا شدن طرح‌های انتقال آب، مدیریت مصرف است همچنین بحث مهم دیگر میزان بهره‌وری کشاورزی به شمار می‌آید به این معنی که وقتی آب تأمین شد لازم است در بالادست، میان حوضه و پایین دست نوع کشت را متناسب با شرایط اقلیمی تغییر دهیم. امروزه دیگر امکان ادامه کشت‌های سنتی غرقابی را نداریم بلکه باید بتوانیم این گونه کشت‌ها را بر اساس الگوی کشت تغییر دهیم که در درازمدت با منابع آب محدود خود هم امنیت غذایی دچار خدشه نشود هم اقتصاد کشاورز دچار آسیب نشود، این‌ها برنامه‌ریزی‌های درازمدتی است که با توجه به کل آورد حوضه باید در گام نخست قانون اجرا شود سپس اولویت‌ها انجام شود و بهره‌وری بالا برود تا بتوانیم به همه اهدافمان دست پیدا کنیم.
