بازار؛ گروه بورس: بازار سرمایه وارد روندی نوسانی شد. در این شرایط سرمایه‌گذاری در بورس ایران نقشی تعیین‌کننده در مدیریت نقدینگی، کاهش مخاطرات سرمایه‌گذاری و بهینه‌سازی عملکرد بازار دارند. بازارساز در سال‌های اخیر برای جلوگیری از زیان تازه واردهای بورس صندوق‌ها سرمایه‌گذاری جدیدی را مجوز داد تا از این طریق به سرمایه‌های خرد جهت بدهند اما حالا کارشناسان معتقدند این صندوق‌ها به شمشیر دو لبه برای بورس بدل شده اند.
از دیدگاه مثبت صندوق‌ها به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند بدون نیاز به دانش تخصصی یا صرف وقت فراوان برای تحلیل بازار، فرصت‌های مناسبی را برای سرمایه‌گذاری در اختیار داشته باشند. از جمله کارکردهای اساسی آن‌ها می‌توان به مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها اشاره کرد، جایی که مدیران مجرب با تحلیل بازار و بررسی شرایط اقتصادی، ترکیب مطلوبی از سرمایه‌گذاری را انتخاب کرده و منابع مالی را به شکلی هوشمندانه هدایت می‌کنند.
محمود مرادی معتقد است که تنوع‌بخشی به سبد دارایی‌ها یکی از مهم‌ترین مزایای صندوق‌ها محسوب می‌شود، زیرا ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش داده و از تاثیرپذیری شدید از نوسانات بازار جلوگیری می‌کند
محمود مرادی کارشناس بازار سرمایه در گفتگو با بازار گفت: تنوع‌بخشی به سبد دارایی‌ها یکی از مهم‌ترین مزایای صندوق‌ها محسوب می‌شود، زیرا ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش داده و از تاثیرپذیری شدید از نوسانات بازار جلوگیری می‌کند. همچنین، صندوق‌های قابل معامله (ETF) با ایجاد امکان خرید و فروش روزانه در بورس، نقدشوندگی بازار را بهبود بخشیده و زمینه را برای تحرک سرمایه و پویایی بیشتر معاملات فراهم می‌کنند. در این میان، صندوق‌های بازارگردانی باید با ایفای نقش در تنظیم عرضه و تقاضا، مانع از نوسانات شدید شده و به ثبات بازار کمک می‌کنند.
وی افزود: از دیگر نقش‌های مهم این صندوق‌ها، باید جذب سرمایه‌های خرد باشد. درواقع امکان برای سرمایه‌گذاران با منابع محدود فراهم شود تا بدون نیاز به تحلیل‌های پیچیده و تخصصی، به‌صورت غیرمستقیم در بورس فعال باشند و از فرصت‌های موجود بهره‌مند شوند. بدین ترتیب، بازار سرمایه نه‌تنها گسترده‌تر، بلکه دسترسی‌پذیرتر خواهد شد. در مجموع، صندوق‌های سرمایه‌گذاری علاوه بر تسهیل ورود سرمایه‌گذاران، عملکرد کلی بورس را باید بهبود داده و شرایطی را فراهم کنند که بازار به شکلی متعادل‌تر و کارآمدتر فعالیت کند. با نظارت مناسب و مدیریت هدفمند، این ابزارهای مالی می‌توانند نقشی کلیدی در رشد بازار سرمایه و هدایت منابع مالی به مسیرهای پایدار ایفا کنند.
رشد سریع و بی‌ضابطه صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی
در مقابل سینا رهبر شهلان کارشناس بازار سرمایه در گفتگو با خبرنگار بازار گفت: رشد سریع و بی‌ضابطه صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی ETF در بازار سرمایه ایران، در نگاه اول می‌تواند نشانه‌ای از توسعه ابزارهای مالی و افزایش دسترسی سرمایه‌گذاران به فرصت‌های متنوع باشد. اما در عمق ماجرا، این روند ممکن است مخاطرات ساختاری جدی را به همراه داشته باشد که نه‌تنها تعادل بازار را بر هم می‌زند، بلکه می‌تواند به اعتماد عمومی نیز لطمه بزند.
به گفته سینا رهبر شهلان مطالعات بین‌المللی نیز نشان می‌دهند که حتی در بازارهای توسعه یافته، گسترش کنترل‌نشده ETF ها می‌تواند پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشد. صندوق بین‌المللی پول (IMF) در گزارش سال ۲۰۲۰ خود هشدار داده که رشد سریع ETF های سهامی ممکن است در شرایط بحرانی موجب تشدید رفتار توده‌ای سرمایه‌گذاران، افزایش نوسانات و کاهش نقدشوندگی شود
وی افزود: در چند سال اخیر، تعداد صندوق‌های سهامی، بخشی و اهرمی افزایش چشمگیری داشته، به گونه‌ای که نهادهای مالی تقریباً هر هفته صندوق جدیدی عرضه می‌کنند. این عرضه‌ها عمدتاً بدون ارزیابی دقیق از نیاز بازار، ظرفیت نظارتی یا سطح سواد مالی سرمایه‌گذاران انجام شده و بیشتر تحت تأثیر انگیزه‌های تجاری نهادهای مالی صورت گرفته است. این موضوع سبب شده که به‌جای کیفیت و کارایی، صرفاً بر کمیت و رشد بی‌رویه تمرکز شود.
رهبر شعبان ادامه داد: مطالعات بین‌المللی نیز نشان می‌دهند که حتی در بازارهای توسعه‌یافته، گسترش کنترل نشده ETF ها می‌تواند پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشد. صندوق بین‌المللی پول (IMF) در گزارش سال ۲۰۲۰ خود هشدار داده که رشد سریع ETF های سهامی ممکن است در شرایط بحرانی موجب تشدید رفتار توده‌ای سرمایه‌گذاران، افزایش نوسانات و کاهش نقدشوندگی شود. سازمان ناظر بازار اروپا (ESMA) نیز در گزارش ۲۰۲۴ خود اشاره کرده که نرخ خطای تسویه ETF ها در صندوق‌های بخشی و بازارهای نوظهور به سطحی نگران‌کننده رسیده است؛ امری که اعتماد سرمایه‌گذاران به قیمت‌گذاری این ابزارها را خدشه‌دار کرده است. این هشدارها صرفاً نظری نیستند، بلکه در جریان بحران کووید-۱۹ در مارس ۲۰۲۰، بسیاری از ETF های جهانی تحت فشار فروش شدید و فقدان بازارگردانی مؤثر، با قیمتی کمتر از ارزش واقعی خود معامله شدند. بانک تسویه بین‌المللی (BIS) نیز در همان زمان گزارش داد که برخی ETF ها نه‌تنها نتوانستند نوسانات بازار را جذب کنند، بلکه خود به عاملی برای تشدید آن تبدیل شدند.
این کارشناس تاکید کرد: این شرایط به‌وضوح نشان می‌دهد که گسترش بی‌رویه صندوق‌های سهامی بدون توجه به زیرساخت‌های لازم می‌تواند آسیب‌زا باشد. بازار سرمایه ایران از ضعف‌هایی همچون عمق پایین، دامنه نوسان محدود، رفتارهای هیجانی و ضعف در بازارگردانی رنج می‌برد و اضافه شدن یک عنصر پرریسک دیگر، ممکن است این مشکلات را تشدید کند. پرسش مهمی که باید مطرح شود این است: آیا وقت آن نرسیده که به‌جای افزایش کمّی ابزارهای مالی، بر ارتقای کیفیت، ظرفیت جذب و کارایی آن‌ها تمرکز کنیم؟
وی ادامه داد:در حالی که پلتفرم فاندوستینگ توسعه ابزارهای مالی را گامی مثبت در بلوغ بازار سرمایه می‌داند، باید توجه داشت که بدون ارزیابی دقیق ظرفیت‌سنجی و مدیریت ریسک، ابزارهای مالی به‌جای کمک به کارایی بازار، ممکن است موجب بی‌ثباتی شوند. این مسئله نیازمند یک بازنگری اصولی در سیاست‌های مربوط به تأسیس صندوق‌های جدید، نظارت بر عملکرد آن‌ها و ایجاد مکانیزم‌های کنترلی است که بتواند از بروز بحران‌های مشابه در آینده جلوگیری کند. در نهایت، توسعه ابزارهای مالی باید هم‌راستا با نیاز بازار، ظرفیت نظارتی و سواد مالی عمومی باشد، وگرنه نه‌تنها کارا نخواهد بود، بلکه می‌تواند چرخه بازار را از تعادل خارج کرده و به اعتماد سرمایه‌گذاران لطمه بزند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری از یک سو می‌توانند فرصتی مناسب برای جذب سرمایه‌های خرد و بهبود نقدشوندگی بازار باشند، اما از سوی دیگر، رشد بی‌ضابطه آن‌ها و عدم توجه به ظرفیت نظارتی و نیاز واقعی بازار می‌تواند به بی‌ثباتی منجر شود. تجربه بازارهای جهانی نشان داده است که توسعه کنترل‌نشده این ابزارها ممکن است ریسک‌های قابل‌توجهی به همراه داشته باشد. از این‌رو، ضروری است که سیاست‌گذاران به‌جای تمرکز صرف بر افزایش تعداد صندوق‌ها، بر کیفیت و مدیریت کارآمد آن‌ها تمرکز کنند تا این ابزارهای مالی به‌جای تشدید نوسانات، نقش تثبیت‌کننده‌ای در بازار ایفا کنند.
