وقتی اسرائیل تنها می‌شود؛ چرا انتخاب پزشکیان باری بر دوش تل‌آویو است؟

به گزارش اکوایران، راز زیمت، محقق ارشد موسسه مطالعات امنیت و مرکز اتحاد برای مطالعات ایران در دانشگاه تل آویو و ناظر کهنه کار ایران در ارتش اسرائیل، معتقد است که انتخاب پزشکیان می‌تواند برای اسرائیل مشکل‌ساز شود. در ادامه یادداشت او در شورای آتلانتیک را می‌خوانید:

تغییری در کار نیست

نامه حمایتی مسعود پزشکیان، رئیس جمهور منتخب ایران، که در 8 ژوئیه به حسن نصرالله، دبیرکل حزب الله ارسال شد، برای اسرائیلی‌ها تقویت کننده این اعتقاد قوی قبلی آن‌ها بود که انتخاب رئیس جمهور اصلاح‌طلب منجر به تغییری در نظام جمهوری اسلامی نخواهد شد. پزشکیان در پاسخ به پیام تبریک نصرالله متعهد شد که همچنان از محور مقاومت در منطقه حمایت کند.

پزشکیان نوشت: جمهوری اسلامی ایران همواره از مقاومت مردم منطقه در برابر رژیم نامشروع صهیونیستی حمایت کرده است. حمایت از مقاومت ریشه در سیاست‌های بنیادی جمهوری اسلامی ایران دارد و با قدرت ادامه خواهد داشت.»

در پاسخ به این نظرات، یک محقق اسرائیلی در اکس خود نوشت: «اگر کسی در اینجا خواب می‌دید که پزشکیان، رئیس جمهور جدید ایران، تغییری در سیاست ستیزه جویانه ایران [در برابر اسرائیل] ایجاد می‌کند، این نامه برای شماست.»

اجماع در داخل، احتیاط در غرب

در حالی که واکنش اسرائیل به انتخاب پزشکیان قابل درک بود، اما واکنش جهانی ممکن است متفاوت باشد. جامعه بین المللی، به ویژه غرب، با توجه به سرخوردگی‌های گذشته‌اش در زمان روسای جمهور عملگرای قبلی، عجله‌ای برای اعتماد و خوش بینی به رئیس جمهور آینده ایران ندارد. به عنوان مثال، هر دو برنامه هسته‌ای و موشکی بالستیک در دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی پیشرفت قابل توجهی داشتند. شبکه متحدان منطقه‌ای غیردولتی  ایران نیز در دوره حسن روحانی گسترش یافت. با این وجود، احتمالاً به رئیس جمهور جدید فرصت داده خواهد شد.

انتصاب احتمالی عباس عراقچی، مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای و معاون وزیر امور خارجه، به عنوان وزیر امور خارجه پزشکیان، امیدواری‌هایی را برای مشارکت مجدد ایران در گفت‌وگوهای دیپلماتیک با غرب برای یافتن راه‌حل سیاسی برای موضوع هسته‌ای و حتی تنش بین ایران و آمریکا در خاورمیانه ایجاد کرده است. از سوی دیگر، انتخاب سعید جلیلی، تندروترین کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری، می‌توانست به اسرائیل کمک کند تا جامعه جهانی را متقاعد کند که تعامل با ایران نتیجه‌ای ندارد و باید فشار مضاعفی علیه جمهوری اسلامی اعمال شود.

در واقع بسیار بعید است که رئیس جمهور آینده ایران بتواند نگرش جمهوری اسلامی را نسبت به اسرائیل یا حمایتش از شبکه متحدان منطقه‌ای خود را تغییر دهد. نه تنها اختیارات رئیس جمهور تا حد زیادی محدود به امور داخلی است، بلکه مشارکت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی - به ویژه نیروی قدس - در امور منطقه به طور قابل توجهی از ظرفیت رئیس جمهور برای تاثیرگذاری می‌کاهد. بنابراین جای تعجب نیست که دوره ریاست جمهوری روحانی با رقابت و تنش بین دولت او و سپاه همراه بود.

با در نظر گرفتن این موضوع، دیدگاه پزشکیان درباره اسرائیل منعکس کننده اجماع فعلی بین تصمیم گیرندگان ایران است. پس از رای گیری در دور اول انتخابات ریاست جمهوری، نامزد اصلاح طلب به خبرنگاران گفت که امیدوار است کشورش تلاش کند «با همه کشورها به جز اسرائیل» روابط دوستانه داشته باشد.

نگرش اسرائیل به ایران: از امید شکاکانه تا بی‌اعتمادی کامل

بیست و هفت سال پیش، انتخاب یک رئیس جمهور اصلاح طلب در ایران انتظارات قابل توجهی را در اسرائیل برانگیخت. دیوید لوی، وزیر امور خارجه وقت، در جلسه‌ای که در 28 می 1997 در کنست برگزار شد، به انتخاب خاتمی به عنوان رئیس جمهور واکنش نشان داد و اظهار داشت که یک گذار مهم در ایران در حال وقوع است که باید از نزدیک دنبال شود. لوی با تاکید بر اینکه سیاست خارجی ایران عمدتاً توسط مقامات عالی که مخالف روابط با غرب هستند، تعیین می‌شود، ابراز امیدواری کرد که به لطف خاتمی تغییرات به زودی احساس شود که «فردی با تحصیلات و دانش در زمینه‌های مختلف است و با دنیای غرب آشناست.»

وی در پایان گفت: «بسیار خوشحال خواهیم شد که ایران به تلاش‌های منطقه‌ای برای کاهش تنش، توقف تروریسم و ​​جستجوی راه‌های همکاری و صلح بپیوندد... شاید به زودی شاهد تغییری باشیم که همه ما انتظارش را می‌کشیم.»

با این حال، در طول سه دهه گذشته، آشکار شده است که رئیس جمهور ایران، صرف نظر از اینکه چقدر اصلاح طلب یا عمل گرا باشد، ظرفیت محدودی برای تغییر سیاست خارجی ایران  دارد. علاوه بر این، درگیری بین دو طرف به شدت افزایش یافته است. پیشرفت هسته‌ای ایران، توسعه سیستم‌های تسلیحاتی پیچیده‌ای مانند موشک‌های دوربرد و هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد)، مشارکت فزاینده منطقه‌ای و حمایت مستمر از حزب‌الله، حماس، و جهاد اسلامی فلسطین همگی نشان‌دهنده تهدید استراتژیک برای امنیت اسرائیل است.

در نتیجه، اسرائیل، به ویژه در زمان نخست وزیری بنیامین نتانیاهو، تلاش‌های خود را برای بسیج کردن جامعه بین المللی علیه جمهوری اسلامی افزایش داده است. در این شرایط، روسای جمهور تندرو که از نابودی اسرائیل صحبت می‌کردند، به دارایی‌های اسرائیل تبدیل شدند. در مقابل، روسای جمهور عملگراتر به عنوان بار روی دوش و چالشی تلقی می‌شدند که می‌تواند متقاعد کردن بقیه جهان برای پیوستن به کارزار علیه ایران و اجتناب از پیگیری دیپلماسی با تهران را دشوارتر کند.

بنابراین جای تعجب نیست که نخست وزیر نتانیاهو بلافاصله پس از انتخاب حسن روحانی در تابستان 2013، او را محکوم کرد. نتانیاهو در سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در پاییز 2013 در سخنانی هتاکانه ادعا کرد: «روحانی شبیه احمدی نژاد نیست، اما وقتی صحبت از برنامه هسته‌ای ایران می‌شود، تنها تفاوت آن‌ها این است: احمدی نژاد گرگی در لباس گرگ بود. روحانی گرگی در لباس میش است.»

اوضاع از اینجا به کدام سمت می‌رود؟

انتخاب پزشکیان در زمانی اتفاق می‌افتد که نگرانی اسرائیل در مورد ایران افزایش یافته است. آویگدور لیبرمن، عضو جنگ طلب اپوزیسیون اسرائیل، در 5 ژوئن ادعا کرد که ایران در حال برنامه ریزی برای نابودی اسرائیل در دو سال آینده است. رئیس حزب اسرائیل بیتنو گفت: «ما در بحبوحه برنامه ایران برای نابودی هستیم» و مدعی شد که ایران می‌خواهد «یک چتر هسته‌ای» ایجاد کند و از بازدارنگی آن برای یک حمله ویرانگر استفاده کند. ایهود باراک، نخست‌وزیر سابق اسرائیل در اواسط ژوئن در هاآرتص ادعا کرد که طی شش ماه تا یک سال، ایران یک جنگ فرسایشی چندجانبه را علیه اسرائیل، با هدف فروپاشی و سپس نابودی آن آغاز خواهد کرد. این اظهارات در شرایطی است که ایران از 7 اکتبر 2023 تاکنون استراتژی «یکپارچه سازی عرصه‌ها» علیه اسرائیل را ادامه می‌دهد و همچنین گزارش‌هایی مبنی بر پیشرفت در برنامه هسته‌ای وجود دارد.

مقامات ارشد ایران اخیراً  اعلام کرده‌اند که پایان اسرائیل نزدیک است و این بر نگرانی‌های اسرائیل در مورد نیات ایران افزوده است. رهبر انقلاب در مراسم سالگرد رحلت آیت‌الله خمینی تصریح کرد: «حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر، ضربه قاطعی به رژیم صهیونیستی وارد کرد، ضربه‌ای که از آن بهبودی نیست.» و در دیدار با رهبر حماس در حاشیه مراسم تشییع جنازه رئیس‌جمهور، گفتند: «وعده الهی برای نابودی رژیم صهیونیستی محقق می‌شود و روزی را خواهیم دید که فلسطین از رودخانه به دریا خواهد رسید.»

این اظهارات در اسرائیل به‌عنوان تغییری در ذهنیت ایران تفسیر شد، و همچنین نشانه‌ای از این که تهران بر این باور است که کمپین جاری در غزه و تضعیف اسرائیل شرایط مناسبی را برای تحقق نابودی اسرائیل ایجاد کرده است. در این شرایط، جهان ممکن است مایل باشد به رئیس جمهور بعدی فرصت بدهد، اما اسرائیل ممکن است بیشتر نگران نیاز به مقابله به تنهایی با ایران باشد.