به گزارش خبرگزاری ایمنا، با توسعه شهرنشینی، شهرها به‌طور مداوم متحول شده و تغییرات فضای فیزیکی آن، شهرها را در گذر زمان با مشکلی به‌نام بافت‌های فرسوده مواجه کرده است؛ فضاهای قدیمی شهرها به مرور زمان دچار فرسودگی و بدون کارایی شده یا در دوران معاصر بدون رعایت ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی شکل‌گرفته است.
منظور از فرسودگی، ناکارآمدی و کاهش کارایی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافت‌های شهری است و بیشتر مشکلات این بافت‌ها کالبدی، از جمله نبود برخورداری از سیستم سازهای مناسب و ناهنجاری‌های بصری و زیبایی‌شناسی است، از این‌رو با توجه به بافت‌های فرسوده و نوسازی و بهسازی آن‌ها از اولویت‌های مجموعه مدیریت شهری کلان‌شهرهایی همچون اصفهان به‌حساب می‌رود.
بافت فرسوده شهر اصفهان همواره یکی از موضوعات مهم و چالش‌های بزرگ کلان‌شهر اصفهان بوده که نیازمند توجه ویژه‌ای از سوی مسئولان و جامعه شهری است؛ این بافت‌ها اغلب در مناطق مرکزی و قدیمی شهر، جایی که از دیرباز محلی برای زندگی و فعالیت‌های اقتصادی بوده، قرار دارد.
قدمت زیاد این مناطق، به همراه فرسایش طبیعی و عدم نگهداری مناسب، موجب شده تا بسیاری از ساختمان‌ها و زیرساخت‌های این مناطق در وضعیت نامناسبی قرار گیرند؛ از طرفی، تراکم جمعیت و فشارهای ناشی از افزایش جمعیت، مشکلاتی همچون کمبود فضای سبز، نبود امکانات مناسب رفاهی و زیرساخت‌های شهری را تشدید کرده است.
بافت فرسوده اصفهان نه‌تنها از نظر کالبدی، بلکه از منظر اجتماعی و فرهنگی نیز دچار مشکلات جدی است، چراکه مهاجرت برخی ساکنان بومی و جایگزینی آن‌ها با مهاجران جدید که از توان مالی کمتری برخوردارند، موجب تغییر بافت اجتماعی این مناطق شده و در نتیجه، مشکلات اجتماعی همچون بیکاری، فقر و آسیب‌های اجتماعی افزایش یافته است؛ این در حالی است که این مناطق، با داشتن ارزش‌های تاریخی و فرهنگی فراوان، قابلیت‌های بالایی برای احیا و توسعه دارند.
تلاش‌های متعددی برای بهسازی و نوسازی این بافت‌ها انجام شده است، اما نبود هماهنگی میان نهادهای مختلف، کمبود منابع مالی، و نبود برنامه‌ریزی جامع و پایدار، مانع از اجرای موفقیت‌آمیز این طرح‌ها می‌شود.
برای احیای بافت فرسوده اصفهان، نیاز به برنامه‌ریزی‌های منسجم‌تر و همراهی بیشتر ساکنان و مسئولان است تا بتوان این مناطق را با حفظ هویت تاریخی و فرهنگی‌شان، به فضایی مناسب برای زندگی و فعالیت‌های اقتصادی تبدیل کرد.
بازسازی و نوسازی بافت تاریخی و فرسوده اصفهان، اگرچه به عنوان اقدامی ضروری برای حفظ میراث فرهنگی و بهبود شرایط زندگی در مناطق قدیمی شهر مطرح شده است، اما در عمل با چالش‌ها و انتقادهای جدی روبه‌روست، یکی از اصلی‌ترین انتقادها به شیوه برخورد با بافت تاریخی بازمی‌گردد.
بسیاری از پروژه‌های نوسازی به‌جای حفظ اصالت معماری و فرهنگی منطقه، به تخریب بناهای قدیمی و جایگزینی آن‌ها با سازه‌های مدرن پرداخته‌اند؛ این رویکرد نه‌تنها موجب از بین رفتن هویت تاریخی شهر می‌شود، بلکه پیوستگی فرهنگی این مناطق را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علاوه بر این، مشارکت نکردن جامعه محلی در فرآیندهای تصمیم‌گیری و اجرا، یکی دیگر از مشکلات جدی است؛ ساکنان مناطق تاریخی اغلب در مقابل تغییرات ایجاد شده بی‌تفاوت یا حتی مخالف هستند، زیرا احساس می‌کنند که نوسازی به نفع سرمایه‌گذاران و منافع اقتصادی، نه برای بهبود واقعی زندگی آن‌ها است.
این موضوع می‌تواند به به‌روز نارضایتی‌ها و در نهایت، به کوچ اجباری ساکنان و از بین رفتن پیوندهای اجتماعی در این مناطق منجر شود؛ در نتیجه آنچه که به‌عنوان نوسازی و بهبود مطرح می‌شود، گاه بیشتر به نوعی نابودی فرهنگی و اجتماعی تعبیر می‌شود.
احیای بافت فرسوده در مناطق کمتر برخوردار؛ اولویت مدیریت شهری اصفهان است
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: یکی از اولویت‌های اصلی مدیریت شهری اصفهان در این دوره، احیای بافت‌های فرسوده در مناطق کمتر برخوردار بوده و با هدف بازآفرینی و افزایش زیست‌پذیری این بافت‌ها، مجموعه‌ای از اقدامات را در دستور کار خود قرار داده است.
وی می‌افزاید: بر اساس آمارها، مناطق ۱، ۳ و ۱۱ اصفهان از نظر مساحت، بیشترین بافت فرسوده را در دل خود جای داده‌اند، از سوی دیگر هم‌پوشانی بافت‌های فرسوده با بافت‌های تاریخی و محدودیت‌های مرتبط با آن، به ناکارآمدی این مناطق دامن زده است.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: در ابتدای این دوره، مدیریت شهری اصفهان کارگروهی ویژه را تحت عنوان «قرارگاه جهادی مسکن» برای احیای بافت‌های فرسوده تشکیل داد و ساختار سازمانی و مدیریتی مرتبط با آن را پیش‌بینی کرد؛ بر اساس این برنامه، هر منطقه موظف شد یک پهنه فرسوده را برای بازآفرینی به مدیریت شهری معرفی کند تا مراحل تصویب آن در کمیسیون ماده ۵ طی شده و طرح‌های مورد نیاز برای پهنه‌های دارای پلاک‌های ریزدانه تدوین شود، همچنین پیش‌بینی سرانه‌های خدماتی و گرفتن مصوبات لازم از مراجع ذی‌صلاح در جلسات کارگروه‌های تخصصی از دیگر اقداماتی است که در این راستا انجام می‌شود.
میرباقری ادامه می‌دهد: به‌عنوان نمونه‌ای از این اقدامات، طراحی و برنامه‌ریزی برای بازآفرینی یک لکه بافت فرسوده در خیابان عطار واقع در منطقه ۱۰ شهرداری اصفهان انجام و مراحل قانونی آن طی شده است؛ هدف از این اقدامات، تبدیل بافت‌های ناکارآمد به فضاهای زیست‌پذیر با رعایت استانداردهای خدماتی است.
تخفیف ۷۰ درصدی پروانه‌های ساختمانی برای مالکانی که قصد نوسازی بافت فرسوده را دارند، تصویب و توسط فرمانداری تأیید و ابلاغ شد
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان با اشاره به چالش‌های موجود در راستای نوسازی بافت‌های فرسوده خاطرنشان کرد: در بعضی مناطق ملک‌هایی وجود دارند که به‌دلیل نداشتن سند، وضعیت مالکیت آن‌ها مشخص نیست، بنابراین برای رفع این مشکل، مدیریت شهری نیازمند همکاری تعاونی‌ها، دفاتر تسهیل‌گری، مشارکت مردم و بخش خصوصی است تا بافت‌های فرسوده به‌طور جامع ساماندهی شوند.
میرباقری می‌گوید: مدیریت شهری اصفهان دو لایحه مهم را به شورای اسلامی شهر ارائه کرد و پس از بررسی‌های کارشناسی، تخفیف ۷۰ درصدی پروانه‌های ساختمانی برای مالکانی که قصد نوسازی بافت فرسوده را دارند، تصویب و سپس توسط فرمانداری تأیید و ابلاغ شد.
وی خاطرنشان می‌کند: با توجه به تأکید شورای عالی شهرسازی و معماری و کمیسیون ماده ۵، بسته‌های تشویقی ویژه‌ای نیز برای نوسازی بافت‌های فرسوده در نظر گرفته شده است؛ به‌عنوان مثال، در صورتی که تجمیع پلاک‌ها انجام شود و مساحت آن به ۴۰۰ متر مربع برسد، اجازه ساخت دو طبقه مازاد داده می‌شود، همچنین تسهیلات دیگری از جمله درصد پیش‌روی، کسر پارکینگ، فضای سبز و احداث درها در بسته تشویقی جدید ابلاغ شده است.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان می‌گوید: مدیریت شهری اصفهان همواره تأکید دارد که نوسازی بافت‌های فرسوده نیازمند همکاری همه دستگاه‌های مرتبط از جمله سازمان نظام مهندسی، دستگاه‌های خدمات‌رسانی و اداره کل راه و شهرسازی است؛ این دستگاه‌ها باید با پیش‌بینی تسهیلاتی همچون وام‌های بلندمدت، به تحقق این هدف کمک کنند.
بازآفرینی بافت‌های فرسوده؛ گامی به سوی ارتقای کیفیت زندگی شهری
حسن سلمانی، مدیر بازآفرینی شهری شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: بافت‌های فرسوده به فضاهایی اطلاق می‌شوند که کارکرد اصلی خود را از دست داده‌اند و به‌طور عمده با سه شاخص ریزدانه بودن، نفوذناپذیری و ناپایداری شناسایی می‌شوند؛ ریزدانه بودن، به این معنا که ۵۰ درصد از پلاک‌ها زیر ۲۰۰ متر مربع مساحت دارند؛ نفوذناپذیری، یعنی ۵۰ درصد از معابر کمتر از ۶ متر عرض دارند؛ و ناپایداری، که به معنای فقدان سازه‌های اصولی در ۵۰ درصد از پلاک‌ها است.
وی با اشاره به نقش دولت و شهرداری‌ها در نوسازی بافت‌های فرسوده می‌افزاید: طبق قوانین موجود، بازآفرینی بافت‌های فرسوده بر دو رکن اصلی دولت و شهرداری‌ها استوار است؛ این دو نهاد نقش کلیدی در توسعه و احیای این بافت‌ها دارند، اما می‌توانند بخشی از وظایف خود را به سایر نهادها واگذار کنند؛ مهمترین وظایف شهرداری‌ها در این فرآیند شامل فراهم‌سازی شرایط برای تأمین زیرساخت‌های زیربنایی و روبنایی، مقاوم‌سازی مسکن، و توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی ساکنین است.
نوساز شدن بافت فرسوده بر قیمت املاک و مستغلات این مناطق تأثیر می‌گذارد
مدیر بازآفرینی شهری شهرداری اصفهان با اشاره به چالش‌ها و موانعی که در فرآیند نوسازی بافت‌های فرسوده وجود دارد تصریح می‌کند: موانع متعددی در مسیر بازسازی این بافت‌ها وجود دارد که بخش عمده‌ای از آن‌ها به مسائل حقوقی مربوط می‌شود، بسیاری از پلاک‌های واقع در بافت فرسوده فاقد سند رسمی هستند، به همین دلیل از خدمات و تسهیلات مالی محروم می‌مانند؛ از سوی دیگر، ضعف اقتصادی ساکنان و نبود هماهنگی و انسجام بین دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها نیز مانعی برای نوسازی این مناطق است.
سلمانی با اشاره به تأثیر نوسازی بافت فرسوده بر کیفیت زندگی ساکنان این مناطق می‌گوید: نوسازی بافت‌های فرسوده می‌تواند به تأمین خدماتی همچون فرهنگ‌سرا، فضای سبز، زمین‌های بازی و بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان این مناطق منجر شود، البته ایجاد انگیزه و اعتماد در شهروندان نیز از مهمترین اصول برای موفقیت در این زمینه است.
وی اضافه می‌کند: یکی از راهکارهای جلب مشارکت مردم در نوسازی بافت‌های فرسوده، ایجاد دفاتر تسهیل‌گری و نهادهای توسعه محلی است، این نهادها می‌توانند با ساکنان مذاکره کرده، برنامه‌ها و طرح‌ها را برای آن‌ها تبیین کنند و زمینه مشارکت شهروندان را در اجرای طرح‌ها فراهم سازند.
مدیر بازآفرینی شهری شهرداری اصفهان با بیان اینکه نوساز شدن بافت فرسوده بر قیمت املاک و مستغلات این مناطق تأثیر می‌گذارد، خاطرنشان می‌کند: بازآفرینی فضای شهری از طریق تغییر ساختار بافت‌های فرسوده، نه تنها به ارتقای منزلت اجتماعی و اقتصادی ساکنان منجر می‌شود، بلکه خارج شدن این مناطق از وضعیت ناایمن، می‌تواند بر افزایش ارزش املاک نیز تأثیرگذار باشد.
به گزارش ایمنا، با افزایش بی‌رویه جمعیت به‌ویژه جمعیت شهر نشین در چند دهه اخیر در شهر اصفهان، موضوع فضا و توسعه پایدار فضایی از اهمیت قابل توجهی برخوردار شده است.
در شهر اصفهان رشد جمعیت شهری با توسعه ناموزون افقی شهر و از بین بردن منابع کشاورزی و طبیعی اطراف آن همراه بوده است؛ این در حالی است که بسیاری از شهرها دارای منابع فضایی با ارزش، اما فرسوده‌ای هستند که راهگشای بسیاری از مشکلات به‌وجود آمده است و از همین‌جا مسئله بهسازی و نوسازی این فضاهای با ارزش مورد توجه قرار می‌گیرد.
احیا و بازسازی مطلوب بافت فرسوده شهر اصفهان بر اساس ساختار اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و جلب مشارکت مردمی باید به گونه‌ای باشد که هویت تاریخی این بافت را مجدد محقق کند و در راستای یک محله سرزنده، با حفظ هویت تاریخی خود به یک نوسازی پایدار دست پیدا کند.
